MARAMING magtatangka na kumuha ng larawan. O gumuhit ng larawan. Sumasablay. Kapos na kapos. The pictures we take or make are hugely drawn from the nurtured capacity to perceive and conceive.
Mapapailing minsan sa mga kinuhang larawan. Hikahos na hikahos sa tinatawag na composition. Imposition ang umiiral. ‘Yung kung ano na lang ang kakayahan ng kagamitan para sumunggab sa mga larawan. Kung ano lang ang nahagip ng tingin, isasalaksak sa kamera.
Malinaw naman ang huling kabit ng isang Johannes Kepler na sa kalawakan pa ng kalangitan nagsukat. Sight must learn from reason. Dapat na matuto ang paningin sa talim at talisik ng isipan.
Kapag ganoon ang magiging tuntunin sa pagsunggab ng larawan at paglalarawan, hindi tinatawag na plain sight o kung ano lang ang nakatambad ang isasaad at ilalantad. Higit na kailangan ng insight—kabatiran o malalim, matalim na pagtingin.
Kan yata ang tawag sa ganoong katangian sa larangan ng kendo o oriental swordsmanship. Paningin na itinatabas sa panlabas na anyo upang matuklasan ang talagang nilalaman. At kapag inilapat na ang ganoong paningin sa igting ng palitan ng mga kilos, unday at ulos, tinatawag namang kan-totan.
Kahit nga lulusunging ilog, inaarok muna. Mababaw lang ‘yung maingay—walang kuwenta’t kuwento. Walang binatbat. Kapag matining at malalim—tahimik, nakakatakot, makakalunod. Run silent, run deep.
Ipinakita minsan sa akin ni Ria Manaois—nagsusulat-salpak siya ng daily breaking news sa isang website—ang sipi ng isang 1980s architectural magazine na nabili niya. Meron akong sinulat na ilang artikulo. May mga kalakip na larawan na ako rin ang kumuha. Marunong daw ng photography. Lumitaw na mainam ang pag-asinta sa mga nalathalang larawan—hindi na kailangang tabasan o bawasan.
Single lens reflex camera na may normal lens ang gamit ko noon, ibinigay ng magiliw kong hipag na sa Chicago namamasukan sa ngayon. Kapag may lakad sa labas ng Metro Manila, nagpapahiram naman ng wide angle lens ang kasama sa kayod na Ramon M. Roño, anak ng dating puno ng DILG na Jose Roño. Nakahiram na rin sa kanya ng maraming diskarte at pamamaraan sa pagretrato.
Pumulot din ng maraming aralin sa dating retratistang alalay ng yumaong Ferdinand E. Marcos, si Willy Avila na arkitekto talaga ang pinag-aralan. Pero nauwi nga sa photography. Pasensiya na lang, hindi ako nahawa sa kani-kanilang pulitika-- talagang sa pagpitik lang ng pelikula.
Bastante naman ang Journal Group of Publications noon sa pelikula—tatlong rolyo sanlinggo ng tig-36 na mapipitik na retrato ang napagsanayan bago tahasang natuto.
Sinusugatan ng liwanag ang sangkap na pilak ng pelikula para makasunggab ng larawan. Sinusukat ang isusugat na liwanag…
The wound that never heals, the more you scratch it the better it feels ang sumunod na napagbalingang kunan ng katakam-takam na larawan para sa isang tabloid. ‘Yung tinatawag na the usual suspek—suso’t perpek, haay, ‘day, ibuka pa ang bukana para makatutok nang todo ‘tong lente.
At sa yugtong ito ng karanasan napatunayan ang kakatwang mahika. The hand is faster than many a thigh.
Mas masaya sa pagdating ng digital camera—maisasalin sa hard floppy disk ang susunggabang larawan. Pero kahit ubrang maretoke sa Adobe Photoshop ang sablay na kuha, kailangang matino pa rin ang composition ng retrato. Nakasalalay pa rin ang pagiging tumpak ng paglalarawan sa paningin ng nagreretrato.
And you don’t get the true picture when it’s seen through the eyes of one who doesn’t possess insight. Depth of field sucks. Clarity of perception sucks. They do not even look like humans but the strange spawn of some forgotten ridicule—and they see in others what they are
Pikang pika sa katotong Francis Singson Lagntion ang ilang kahangganan—ilalarawan siyang tatamad-tamad, hindi nakikitang kumakayod, alanganing oras kung dumating sa pamamahay, tanghali na kung magising…
Isa sa mga batikang editor ng isang broadsheet si Lagniton. Iba ang takda ng kanyang mga gawain sa araw-araw. Iba ang mga nais niyang makahalubilo at makapingkian ng talino’t antas ng pinag-aralan sa usapan.
Mas malinaw namang lalabas ang larawan na tatanga-tanga at gunggong ang mga nagpupumilit sumunggab ng larawan ni Lagniton. O sa katotong Dennis Fetalino, isa ring editor.
Wala talagang maipapakitang tunay na larawan.
Saturday, July 28, 2007
Alamat na ibon sa Ayala
“It is only when we are aware of the earth
and of the earth as poetry that we truly live.”
- Henry Beston, 1935, Herbs and the Earth
BUKOD sa mga nakaririwasang dibdib at mga mala-labanos na crispy pata ng mga katakam-takam na dilag na pasahero, tahasang hinihimod ko rin ng tingin ang nadadaanang tanawin sa labas ng bus. Araw-araw na madadaanan, hindi mapapansin ang mumunting pagbabago sa mga iyon. Pero laging bago ang pananaw na mailalapat.
Tatlong buwig yata ang may mahihinog nang bunga sa ikatlong puno sa hanay ng Phoenix dactylifera mula sangandaan ng Paseo de Roxas at Ayala.
Date palm nga pala ang karaniwang pangalan ng mga punong iyon, Hindi naman talaga puno kundi dambuhalang damo. “Date-bearing phoenix” ang pangalan na inilapat mula Latin. Katulad daw kasi ng ibon sa alamat, ang phoenix. Isinisilang ang sarili sa gitna ng pagliliyab. Kagila-gilalas ang katangian ng date palm na mabuhay, mamulaklak at mamunga sa gitna ng lagablab-init ng disyerto.
Higit kong kilala ang kulumpon ng spider lilies o liryong gagamba na nakaligid sa bawat puno ng date palm sa gitna ng Ayala. Espadang lunti ang mga dahon. At tila galamay ng gagamba ang talulot na puti na tuwing tag-ulan nagluluwal ng mga bulaklak.
Mas nakatuon ang aking paningin sa mga puno’t palumpon na palamuti ng lansangan kaysa mga nakahumindig na gusali sa Ayala—mapakla ang lasa ng kongkreto, metal at salamin kung ngangatain sa isipan.
Laging may natitigis at bumubukal na tamis mula sa mga date palms, lalo na kung tila buriko kang pandalas na ngunguya sa mga nakatambad na bunga—tiyak na mangahuhulog, may mapapadpad sa mismong traffic safety island, may mapipitpit sa gulong ng dumadaang sasakyan.
Mayaman nga pala sa protina ang dates—and whenever I get a date, she gets thoroughly eaten, why, the consequent multiple orgasms devastate her. Oops… But we’re still on the topic of dates—and don’t give me that look, not one of ‘em dates I’ve had turned up with something called ectopic.
Even Arabs are saying there are as many uses for dates as there are days in a year— check that out but I haven’t got one date who does proper and palatable cookery. And since they can’t offer anything decent tucked in their pantries, I often have to settle eating that’s tucked in their panties.
Hindi ko maipapayong kainin ang mga bunga ng date sa Ayala. Ang lamukot niyon, tiyak na tigmak sa heavy metals na nasagap mula tambutso ng sasakyan—mapanganib iyon sa kalusugan, pati na sa katinuan. Nakakabobo ang heavy metals na nasasagap sa hangin, pangunahing biktima nga ang drivers ng sasakyan.
Burukang nakasambulat ang lunting buhok—ganoon minsan ang nakikita kong larawan ng date palms kapag nagiging malikot ang guni-guni habang bumabagtas ang sinakyang bus sa Ayala.
Mga nakatindig na Circe sila. Maghahandog ng matutungga. At bawat sisimsim sa inialok na alak makakatulog—saka unti-unting magbabago ang anyo. Magiging OINK—o irog na kinaplog. Ganoon ang takbo ng pangyayari sa alamat ng marilag na burukang si Circe who seduced seafarers then turned ‘em with firewater into swine.
‘Langya talaga ‘no, parang umaakma sa kalagayan ng mga nangingibang bayan. Nagiging baboy. Nabababoy. Masaklap. Mapait.
Bukod sa hanay ng date palms sa Ayala, meron din nga palang ilang puno sa pabrika ng Magnolia sa Aurora Boulevard na kanugnog lang ng Cubao. Hitik din sa bunga. Pero tiyak na tigmak din sa heavy metals ang lamukot ng bawat bunga dahil kalapit lang din ng sikip sa trapik na lansangan.
Kung gustong makatikim, bumili na lang kayo ng dried dates sa Chinatown. Medyo may kamahalan pero huwag mabahala. Hindi naman embalsado ang dates nila. ‘Yung mga mahilig kumain ng embalsamadong dates, tinatawag na necrophiliac.
Mwa-ha-ha-haw!
and of the earth as poetry that we truly live.”
- Henry Beston, 1935, Herbs and the Earth
BUKOD sa mga nakaririwasang dibdib at mga mala-labanos na crispy pata ng mga katakam-takam na dilag na pasahero, tahasang hinihimod ko rin ng tingin ang nadadaanang tanawin sa labas ng bus. Araw-araw na madadaanan, hindi mapapansin ang mumunting pagbabago sa mga iyon. Pero laging bago ang pananaw na mailalapat.
Tatlong buwig yata ang may mahihinog nang bunga sa ikatlong puno sa hanay ng Phoenix dactylifera mula sangandaan ng Paseo de Roxas at Ayala.
Date palm nga pala ang karaniwang pangalan ng mga punong iyon, Hindi naman talaga puno kundi dambuhalang damo. “Date-bearing phoenix” ang pangalan na inilapat mula Latin. Katulad daw kasi ng ibon sa alamat, ang phoenix. Isinisilang ang sarili sa gitna ng pagliliyab. Kagila-gilalas ang katangian ng date palm na mabuhay, mamulaklak at mamunga sa gitna ng lagablab-init ng disyerto.
Higit kong kilala ang kulumpon ng spider lilies o liryong gagamba na nakaligid sa bawat puno ng date palm sa gitna ng Ayala. Espadang lunti ang mga dahon. At tila galamay ng gagamba ang talulot na puti na tuwing tag-ulan nagluluwal ng mga bulaklak.
Mas nakatuon ang aking paningin sa mga puno’t palumpon na palamuti ng lansangan kaysa mga nakahumindig na gusali sa Ayala—mapakla ang lasa ng kongkreto, metal at salamin kung ngangatain sa isipan.
Laging may natitigis at bumubukal na tamis mula sa mga date palms, lalo na kung tila buriko kang pandalas na ngunguya sa mga nakatambad na bunga—tiyak na mangahuhulog, may mapapadpad sa mismong traffic safety island, may mapipitpit sa gulong ng dumadaang sasakyan.
Mayaman nga pala sa protina ang dates—and whenever I get a date, she gets thoroughly eaten, why, the consequent multiple orgasms devastate her. Oops… But we’re still on the topic of dates—and don’t give me that look, not one of ‘em dates I’ve had turned up with something called ectopic.
Even Arabs are saying there are as many uses for dates as there are days in a year— check that out but I haven’t got one date who does proper and palatable cookery. And since they can’t offer anything decent tucked in their pantries, I often have to settle eating that’s tucked in their panties.
Hindi ko maipapayong kainin ang mga bunga ng date sa Ayala. Ang lamukot niyon, tiyak na tigmak sa heavy metals na nasagap mula tambutso ng sasakyan—mapanganib iyon sa kalusugan, pati na sa katinuan. Nakakabobo ang heavy metals na nasasagap sa hangin, pangunahing biktima nga ang drivers ng sasakyan.
Burukang nakasambulat ang lunting buhok—ganoon minsan ang nakikita kong larawan ng date palms kapag nagiging malikot ang guni-guni habang bumabagtas ang sinakyang bus sa Ayala.
Mga nakatindig na Circe sila. Maghahandog ng matutungga. At bawat sisimsim sa inialok na alak makakatulog—saka unti-unting magbabago ang anyo. Magiging OINK—o irog na kinaplog. Ganoon ang takbo ng pangyayari sa alamat ng marilag na burukang si Circe who seduced seafarers then turned ‘em with firewater into swine.
‘Langya talaga ‘no, parang umaakma sa kalagayan ng mga nangingibang bayan. Nagiging baboy. Nabababoy. Masaklap. Mapait.
Bukod sa hanay ng date palms sa Ayala, meron din nga palang ilang puno sa pabrika ng Magnolia sa Aurora Boulevard na kanugnog lang ng Cubao. Hitik din sa bunga. Pero tiyak na tigmak din sa heavy metals ang lamukot ng bawat bunga dahil kalapit lang din ng sikip sa trapik na lansangan.
Kung gustong makatikim, bumili na lang kayo ng dried dates sa Chinatown. Medyo may kamahalan pero huwag mabahala. Hindi naman embalsado ang dates nila. ‘Yung mga mahilig kumain ng embalsamadong dates, tinatawag na necrophiliac.
Mwa-ha-ha-haw!
Dampa sa kapirasong lupa
NAG-ALOK ang isang katotong nakatalaga sa Basa Air Base, Lipa City na sa mga kanugnog na lunan bumili ng masisinop na lupa—mga P250 por metro kuwadrado lang, baratilyo pa ang presyo.
Maiisip ang anak na arkitekto na mamamasukan sa Aramco sa Saudi Arabia—dalawang taon ang kontrata, $800 sambuwan ang sahod.
Kayang-kaya nang patulan ang alok na lupa sa Batangas—mataas na lugar, mataas ang elevation tulad sa Tagaytay, malamig din tulad sa Tagaytay. Mabilis ang biyahe’t madaling makarating sa Metro Manila dahil nakatuhog na hanggang Batangas ang South Luzon Expressway.
Umaayon agad sa pangunahing kailangan sa negosyo—lokasyon, lokasyon, lokasyon.
Paglulupa ang maimumungkahing negosyo sa anak. Masinop at matinong paglulupa.
Nakaabang na ang bibili sa nasinop na lupa. Mga retirado. Aalukin natin ng retirement haven na matutupad ang kanilang kinikimkim na marubdob na pangarap. We sell ‘em their cherished dreams, we ply an emotional bait, which is what killer marketing boils down to.
Every retiree-to-be pines to become a noble savage in the mold of a Dr. Jose P. Rizal-- a gentleman farmer. And we know they’re neither. They have oodles of cash. They don’t have the skills to start up an orchard and do a decent lay-out for that using principles of landscape architecture. Look at what Marikina’s honchos did to its river bank—cold-blooded structures galore without fusing nature into the lay-out.
So we’ll buy modest tracts of raw land. We’ll put up a spread of compact farm-orchards with a modest chalet-type house thrown in. It’s a ready package for enjoyment. All a retiree does is to water, diddle or dump mulch on his stand of Davao pomelo, kaffir lime and cocoa trees or revel among black pepper bushes and passion fruit vines. A patch of sweet-smelling herbs beside the house won’t hurt.
It’s not a farm-and-house package we’re putting up for sale. It’s lots of value generated and plunked down on the land. It is a cherished dream come true, something of a throwback to Eden where the human rises to his true height and hearkens to the echoing call of his heart.
We’re going into the build-and-sell business with a view to making a killing. A few millions won’t be much of a burden on our bulging bank accounts.
But we go into such daring ventures without the promptings of profits to be raked in.
My kid loves design challenges that unleash creative juices—he remains a fan of structural engineer-architect Frank Lloyd Wright whose works fuse sparing structure with lush nature. And I love working with the soil which throbs of the soul.
It’s about infecting whatever one does with an outpouring of passion—you make love, you make sense, you make money. Lots and lots of such.
And not necessarily in that order. Love isn’t divided. It multiplies.
Kaya ipon lang sa sahod, hane, at matindi itong gagawin nating pakana. Kikita kanita dito—mahina ang 500% margin na matatabo sa paglulupa. Kaya marahil pati ang Gat Andres Bonifacio ay napapatula:
“Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya
Sa pagkadalisay at pagkadakila
Kundi ang pag-ibig sa tinubuang lupa
Aling pag-ibig pa? Wala na nga wala.”
Malinaw naman ang pagbanggit sa tinubuang lupa. Marami ang ibig noon at matindi kasi ang tubo doon.
Maiisip ang anak na arkitekto na mamamasukan sa Aramco sa Saudi Arabia—dalawang taon ang kontrata, $800 sambuwan ang sahod.
Kayang-kaya nang patulan ang alok na lupa sa Batangas—mataas na lugar, mataas ang elevation tulad sa Tagaytay, malamig din tulad sa Tagaytay. Mabilis ang biyahe’t madaling makarating sa Metro Manila dahil nakatuhog na hanggang Batangas ang South Luzon Expressway.
Umaayon agad sa pangunahing kailangan sa negosyo—lokasyon, lokasyon, lokasyon.
Paglulupa ang maimumungkahing negosyo sa anak. Masinop at matinong paglulupa.
Nakaabang na ang bibili sa nasinop na lupa. Mga retirado. Aalukin natin ng retirement haven na matutupad ang kanilang kinikimkim na marubdob na pangarap. We sell ‘em their cherished dreams, we ply an emotional bait, which is what killer marketing boils down to.
Every retiree-to-be pines to become a noble savage in the mold of a Dr. Jose P. Rizal-- a gentleman farmer. And we know they’re neither. They have oodles of cash. They don’t have the skills to start up an orchard and do a decent lay-out for that using principles of landscape architecture. Look at what Marikina’s honchos did to its river bank—cold-blooded structures galore without fusing nature into the lay-out.
So we’ll buy modest tracts of raw land. We’ll put up a spread of compact farm-orchards with a modest chalet-type house thrown in. It’s a ready package for enjoyment. All a retiree does is to water, diddle or dump mulch on his stand of Davao pomelo, kaffir lime and cocoa trees or revel among black pepper bushes and passion fruit vines. A patch of sweet-smelling herbs beside the house won’t hurt.
It’s not a farm-and-house package we’re putting up for sale. It’s lots of value generated and plunked down on the land. It is a cherished dream come true, something of a throwback to Eden where the human rises to his true height and hearkens to the echoing call of his heart.
We’re going into the build-and-sell business with a view to making a killing. A few millions won’t be much of a burden on our bulging bank accounts.
But we go into such daring ventures without the promptings of profits to be raked in.
My kid loves design challenges that unleash creative juices—he remains a fan of structural engineer-architect Frank Lloyd Wright whose works fuse sparing structure with lush nature. And I love working with the soil which throbs of the soul.
It’s about infecting whatever one does with an outpouring of passion—you make love, you make sense, you make money. Lots and lots of such.
And not necessarily in that order. Love isn’t divided. It multiplies.
Kaya ipon lang sa sahod, hane, at matindi itong gagawin nating pakana. Kikita kanita dito—mahina ang 500% margin na matatabo sa paglulupa. Kaya marahil pati ang Gat Andres Bonifacio ay napapatula:
“Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya
Sa pagkadalisay at pagkadakila
Kundi ang pag-ibig sa tinubuang lupa
Aling pag-ibig pa? Wala na nga wala.”
Malinaw naman ang pagbanggit sa tinubuang lupa. Marami ang ibig noon at matindi kasi ang tubo doon.
Sunday, July 22, 2007
Bibigay ka: P100,000 suweldo sambuwan?
$800 sambuwan ang nakontratang panimulang sahod ng panganay. Kakayod sa Aramco, idinaan pa sa ahensiya’t dadaanin naman namin sa pasensiya. Dalawang taon ang kontrata na nahagip sa isang overseas jobs fair, akala ko pa naman sa Dubai ang inaasinta ng diyaske.
Kaya nakagayak na lumipad sa ibayong lupalop ang anak—tulad ng may 20,000 Pilipino na tinutuwaran ang sariling bansa sa araw-araw dahil hindi sapat ang sahod dito’t kaunti lang ang mapapasukang trabaho.
Muntik na tayong mapasama sa mga tumatalikod sa bansa. Meron lang kasing mga pinaiiral na hindi masikmura.
Umugnay ang editor ng Saudi Gazette sa National Press Club. Naghahagilap ng mga mahuhugot na patnugot sa mga lokal na diyaryo para isalang sa Riyadh, K.S.A.
Ginawa palang gunggong ang NPC na binulabog na nga ang local editorial talents para maisalpak sa naturang peryodiko— katumbas ng P100,000 sambuwan ang suweldo.
‘Yung hindot na Arabobong editor, nakipag-alam din pala sa isang manpower recruitment agency sa Malate, Manila para kumalap din ng editors. Kasama sa short list ng mga sinulatan para magtungo sa kupal na ahensiya’t magbitbit ng ilang trak na papeles at dokumento na magpapatibay ng aking kakayahang mamahala sa pahina ng diyaryo.
Hindi naman talaga limang trak na dokumento ng aplikante ang kailangan ng Arabobong editor kundi mabibitbit na tao para sa kanyang pahayagan. Talagang talamak lang ang kagunggungan ng Arabobo. Nagpatulong sa NPC, lumapit pa pala sa dayukdok na recruitment agency.
You have a right to remain an idiot pero bakit ba sinabing gunggong ang kupal na Arabobo?
Ibinasura lang ang kakayahan ng NPC na humugot ng mga matinong editor mula sa iba’t ibang diyaryo’t pasulatan sa Pilipinas. Inakala ng mga aplikante na direct hiring ang mangyayari, kumuha pa pala ng bugaw.
Bakit naman ba sinabing dayukdok na dupang ang bugaw na recruitment agency?
Pahihirapan ka nang aplikante sa paghahagilap ng papeles at dokumento, tatagain ka pa agad ng katumbas ng sambuwang suweldo. Ni hindi ka pa sumasahod, kinatasan ka agad ng tamod.
Sa ganoong uri ng kayod, kailangang magpadugo agad bawat aplikante ng P100,000—kung susunod sa itinatakda ng umiiral na batas. Maipapaputol ang mismong tarugo kung merong manpower recruitment agency na tumutupad sa takda ng batas—tataga sila ng higit pa sa P100,000.
Kung papatulan mo ang alok na kayod ng editor na Arabobo, kailangang isangla ang sariling kaluluwa para makalikom ng P100,000. Kailangang umutang sa paiyakan. Pero kung bobo lang ang makakasama sa trabaho, magsalsal na lang sila.
Press the lewd ang ilandang ng ating mga salita ngayon. Naulit na naman kasi ang ganitong pagdayukdok sa isang kakilala na mamamasukan bilang kasambahay sa Hong Kong—P80,000 naman ang babayaran sa dupang na ahensiya, a legal recruitment agency perpetrating illegal fee collections.
Ganoon daw talaga ang kahayukang umiiral. Mapupuri pa nga ang mga linta’t limatik dahil konting dugo lang talaga ang sinisipsip, bibitiw na kapag nasandat.
Napilitang umutang ang bata. Ginawa akong co-maker sa utang. Pusong Ma Mon Luk kasi.
Walang balak magsuplong ang bata sa POEA tungkol sa karumal-dumal na pagsasamantala sa kanya—santaon naman daw ang nakuha niyang kontrata, pumapatak sa P20,000 sambuwan ang sasahurin.
Sa inutang na P80,000, apat na buwan ang ikakayod na pambayad ang tatanggaping sahod.
‘Tangna ‘kako ‘yang pagpayag sa pamimihasa ng mga nagbubugaw ng tao. Kailangan ‘kakong resbakan.
Pugutan. Para hindi tularan.
Wala raw talaga siyang balak na magsuplong sa POEA o sa NBI.
Hindi rin daw magsusumbong sa ISAFP. Kahit sa MILF, New People’s Army at Abu Sayyaf.
Mawiwili ‘kako ang mga kupal na bugaw na ‘yan. Dapat na sampolan. Sabi nga ni Dr. Jose P. Rizal: “Walang magiging alipin kung walang magpapaalipin.”
Inalam ko na lang ang mga pangalan ng mga taong nakausap niya sa naturang ahensiya. Ibabalato ko na lang sa mga katotong paktol at parakaraw. Mas mainam kung ako ‘kako ang makakapagbuga ng tigalpo o makapag-utos sa khodam.
Walang kalatoy-latoy kung kokontrata pa ng Grupong Gapan o Tropang Talavera para itumba isa-isa ang mga gahamang gaya niyon. Gagastos pa.
Mas masaya kung unti-unti, dahan-dahang natutuyot ang katawan sa pagsusuka’t pagtatae habang sumasablay ang lahat ng medical diagnosis at mahihilo sa pagtukoy ng sakit bawat doktor o arbularyo.
Mwa-ha-ha-ha-haw!
Kaya nakagayak na lumipad sa ibayong lupalop ang anak—tulad ng may 20,000 Pilipino na tinutuwaran ang sariling bansa sa araw-araw dahil hindi sapat ang sahod dito’t kaunti lang ang mapapasukang trabaho.
Muntik na tayong mapasama sa mga tumatalikod sa bansa. Meron lang kasing mga pinaiiral na hindi masikmura.
Umugnay ang editor ng Saudi Gazette sa National Press Club. Naghahagilap ng mga mahuhugot na patnugot sa mga lokal na diyaryo para isalang sa Riyadh, K.S.A.
Ginawa palang gunggong ang NPC na binulabog na nga ang local editorial talents para maisalpak sa naturang peryodiko— katumbas ng P100,000 sambuwan ang suweldo.
‘Yung hindot na Arabobong editor, nakipag-alam din pala sa isang manpower recruitment agency sa Malate, Manila para kumalap din ng editors. Kasama sa short list ng mga sinulatan para magtungo sa kupal na ahensiya’t magbitbit ng ilang trak na papeles at dokumento na magpapatibay ng aking kakayahang mamahala sa pahina ng diyaryo.
Hindi naman talaga limang trak na dokumento ng aplikante ang kailangan ng Arabobong editor kundi mabibitbit na tao para sa kanyang pahayagan. Talagang talamak lang ang kagunggungan ng Arabobo. Nagpatulong sa NPC, lumapit pa pala sa dayukdok na recruitment agency.
You have a right to remain an idiot pero bakit ba sinabing gunggong ang kupal na Arabobo?
Ibinasura lang ang kakayahan ng NPC na humugot ng mga matinong editor mula sa iba’t ibang diyaryo’t pasulatan sa Pilipinas. Inakala ng mga aplikante na direct hiring ang mangyayari, kumuha pa pala ng bugaw.
Bakit naman ba sinabing dayukdok na dupang ang bugaw na recruitment agency?
Pahihirapan ka nang aplikante sa paghahagilap ng papeles at dokumento, tatagain ka pa agad ng katumbas ng sambuwang suweldo. Ni hindi ka pa sumasahod, kinatasan ka agad ng tamod.
Sa ganoong uri ng kayod, kailangang magpadugo agad bawat aplikante ng P100,000—kung susunod sa itinatakda ng umiiral na batas. Maipapaputol ang mismong tarugo kung merong manpower recruitment agency na tumutupad sa takda ng batas—tataga sila ng higit pa sa P100,000.
Kung papatulan mo ang alok na kayod ng editor na Arabobo, kailangang isangla ang sariling kaluluwa para makalikom ng P100,000. Kailangang umutang sa paiyakan. Pero kung bobo lang ang makakasama sa trabaho, magsalsal na lang sila.
Press the lewd ang ilandang ng ating mga salita ngayon. Naulit na naman kasi ang ganitong pagdayukdok sa isang kakilala na mamamasukan bilang kasambahay sa Hong Kong—P80,000 naman ang babayaran sa dupang na ahensiya, a legal recruitment agency perpetrating illegal fee collections.
Ganoon daw talaga ang kahayukang umiiral. Mapupuri pa nga ang mga linta’t limatik dahil konting dugo lang talaga ang sinisipsip, bibitiw na kapag nasandat.
Napilitang umutang ang bata. Ginawa akong co-maker sa utang. Pusong Ma Mon Luk kasi.
Walang balak magsuplong ang bata sa POEA tungkol sa karumal-dumal na pagsasamantala sa kanya—santaon naman daw ang nakuha niyang kontrata, pumapatak sa P20,000 sambuwan ang sasahurin.
Sa inutang na P80,000, apat na buwan ang ikakayod na pambayad ang tatanggaping sahod.
‘Tangna ‘kako ‘yang pagpayag sa pamimihasa ng mga nagbubugaw ng tao. Kailangan ‘kakong resbakan.
Pugutan. Para hindi tularan.
Wala raw talaga siyang balak na magsuplong sa POEA o sa NBI.
Hindi rin daw magsusumbong sa ISAFP. Kahit sa MILF, New People’s Army at Abu Sayyaf.
Mawiwili ‘kako ang mga kupal na bugaw na ‘yan. Dapat na sampolan. Sabi nga ni Dr. Jose P. Rizal: “Walang magiging alipin kung walang magpapaalipin.”
Inalam ko na lang ang mga pangalan ng mga taong nakausap niya sa naturang ahensiya. Ibabalato ko na lang sa mga katotong paktol at parakaraw. Mas mainam kung ako ‘kako ang makakapagbuga ng tigalpo o makapag-utos sa khodam.
Walang kalatoy-latoy kung kokontrata pa ng Grupong Gapan o Tropang Talavera para itumba isa-isa ang mga gahamang gaya niyon. Gagastos pa.
Mas masaya kung unti-unti, dahan-dahang natutuyot ang katawan sa pagsusuka’t pagtatae habang sumasablay ang lahat ng medical diagnosis at mahihilo sa pagtukoy ng sakit bawat doktor o arbularyo.
Mwa-ha-ha-ha-haw!
La ratatouille
HO Chi-minh’s version of ratatouille had the oven-baked piperade and vegetables plus vinaigrette dressing all dumped into a pot, simmered for a few minutes and dished out as one does with bagnet or itag-spiked pinakbet. Chain-smoking Ho’s version lacked the opulence of extra virgin olive oil rounded out by a mélange of savory herbs—thyme, parsley, red-yellow-orange-black peppers, garlic and onions.
And Ho had to do cooking outside a kitchen—plus guerrilla warfare on the side-- mostly in the outdoors grabbing every available edible ingredient the landscape offers. His version features wild mushrooms, most likely picked fresh off rain-drenched ground.
Whaddaheck, cookery demands an intimacy and respect that borders on reverence for each condiment and element that goes into pot, pan, or whatever available implement—why, thin slices of beef, a drizzle of soy sauce, some rosemary and mungbean sprouts can be whipped up as luscious sukiyaki off the flat side of a mattock.
Cooking calls for an affinity with rasa—lasa sa wikang Pilipino. It’s the animating spirit, the animus mundi or élan vital in a work of art that gives it life, makes it endure. Artworks can be drama, dance, cookery, painting or a beat-the-deadline piece of writing like this one. There’s a throbbing soul within a piece of work that can reach out. It can touch.
Now, ratatouille is humble fare. Its ingredients proclaim an asceticism that genuflects on soft loam. That’s where the recipe’s main elements are grown in—zucchini, eggplants, squash, tomatoes, bell peppers, garlic, thyme, and black pepper whose flavors are uplifted in a libation of extra virgin olive oil. It’s an all-vegetable symphony of flavors for those of spartan palates—nothing as resplendent as itag or as exotic as bagnet that trots out the flavors of vegetables reared in harsh soils.
To partake of food is to sit before an altar. That is, to reflect and pay respects to whims of nature and vagaries in human toil.
That’s a sigh before banging out something not too easy to chew from a study tabbed as “Altering Portion Sizes and Eating Rate to Attenuate Gorging during a Fast Food Meal: Effects on Energy Intake.”
Uh, ‘em study subjects must be of the porcine species being fattened for the slaughter, so they wolf down whatever’s dumped into the trough.
“Whenever approximately three-fourths of the extra-large meal portion of chicken nuggets or fries had been consumed, a refill portion was added to the tray. Empty soda containers were refilled with full containers immediately. Ketchup and sweet and sour sauce could be obtained from the center of the table.
“By using this standardized protocol, we provided more of the items that each subject enjoyed most and would be likely to order in large portions when given the option.”
Contents of slop dumped into the standardized protocol trough were 10 pieces of fried chicken nuggets (160 grams) with a six-piece (100 g.) refill; 172-gram large serving of French fried plus 65-gram refill; a 20-ounce bottle of cola and a so-called bottomless refill; four 32-g. packets of ketchup and two 60-gram packets of sweet and sour sauce.
“Our findings suggest that excess energy intake during an extra-large fastfood meal is not attributable simply to distorted visual cues regarding consumption of foods and beverage or inadequate time for development of satiety signals.”
Such stack of words can leave you cold.
So relish that scene in the animation film Ratatouille where food critic Anton Ego savors a tidbit of piperade. His mien suddenly lights up. That dainty bit on the tongue triggers a wave of childhood memories. And all he had before him was a frugal serving of humble fare.
Less can be more: it was filling and fulfilling fare.
And Ho had to do cooking outside a kitchen—plus guerrilla warfare on the side-- mostly in the outdoors grabbing every available edible ingredient the landscape offers. His version features wild mushrooms, most likely picked fresh off rain-drenched ground.
Whaddaheck, cookery demands an intimacy and respect that borders on reverence for each condiment and element that goes into pot, pan, or whatever available implement—why, thin slices of beef, a drizzle of soy sauce, some rosemary and mungbean sprouts can be whipped up as luscious sukiyaki off the flat side of a mattock.
Cooking calls for an affinity with rasa—lasa sa wikang Pilipino. It’s the animating spirit, the animus mundi or élan vital in a work of art that gives it life, makes it endure. Artworks can be drama, dance, cookery, painting or a beat-the-deadline piece of writing like this one. There’s a throbbing soul within a piece of work that can reach out. It can touch.
Now, ratatouille is humble fare. Its ingredients proclaim an asceticism that genuflects on soft loam. That’s where the recipe’s main elements are grown in—zucchini, eggplants, squash, tomatoes, bell peppers, garlic, thyme, and black pepper whose flavors are uplifted in a libation of extra virgin olive oil. It’s an all-vegetable symphony of flavors for those of spartan palates—nothing as resplendent as itag or as exotic as bagnet that trots out the flavors of vegetables reared in harsh soils.
To partake of food is to sit before an altar. That is, to reflect and pay respects to whims of nature and vagaries in human toil.
That’s a sigh before banging out something not too easy to chew from a study tabbed as “Altering Portion Sizes and Eating Rate to Attenuate Gorging during a Fast Food Meal: Effects on Energy Intake.”
Uh, ‘em study subjects must be of the porcine species being fattened for the slaughter, so they wolf down whatever’s dumped into the trough.
“Whenever approximately three-fourths of the extra-large meal portion of chicken nuggets or fries had been consumed, a refill portion was added to the tray. Empty soda containers were refilled with full containers immediately. Ketchup and sweet and sour sauce could be obtained from the center of the table.
“By using this standardized protocol, we provided more of the items that each subject enjoyed most and would be likely to order in large portions when given the option.”
Contents of slop dumped into the standardized protocol trough were 10 pieces of fried chicken nuggets (160 grams) with a six-piece (100 g.) refill; 172-gram large serving of French fried plus 65-gram refill; a 20-ounce bottle of cola and a so-called bottomless refill; four 32-g. packets of ketchup and two 60-gram packets of sweet and sour sauce.
“Our findings suggest that excess energy intake during an extra-large fastfood meal is not attributable simply to distorted visual cues regarding consumption of foods and beverage or inadequate time for development of satiety signals.”
Such stack of words can leave you cold.
So relish that scene in the animation film Ratatouille where food critic Anton Ego savors a tidbit of piperade. His mien suddenly lights up. That dainty bit on the tongue triggers a wave of childhood memories. And all he had before him was a frugal serving of humble fare.
Less can be more: it was filling and fulfilling fare.
Friday, July 20, 2007
Virtuality bites
"Every child should have mud pies, grasshoppers, water-bugs, tadpoles, frogs, mud-turtles, elderberries, wild strawberries, acorns, chestnuts, trees to climb, brooks to wade in, water-lilies, woodchucks, bats, bees, butterflies, various animals to pet, hay-fields, pine-cones, rocks to roll, sand, snakes, huckleberries and hornets; and any child who has been deprived of these has been deprived of the best part of his education.
By being well acquainted with all these they come into most intimate harmony with nature, whose lessons are, of course, natural and wholesome."
Luther Burbank, Training of the Human Plant, New York 1909
BURBANK suckers we were back in 1960s through 1970s. So we combed every square inch of available terrain and topography to glean and gather whatever changing time and clime afforded. Boka-boka’t saranggola, singkamas, anonas, kamatsile’t sineguelas sa Abril. Freshwater clams, mussels and soft-shelled turtles in mudflats; quails, egrets and snipes in grasslands in May. Scarabs, rhinoceros beetles and paddy crabs plus risky swims across a flood-swollen river in rainy June. Fireflies and fat bullfrogs in the dog days of July; luscious wild mushrooms and fighting spiders from August ‘til September. Mole crickets or kamaru, tugui, name and ubag yams dug off bamboo thickets from October and onwards… Blame it on the seasons that never ran out of trinkets and toys and things that kept us in constant wonder—and wandering-- on a year-round romp.
So what if we smelled of carabao wallows, mounds of crushed hay, and sun-roasted catfish for the most part of the day? All that ruckus left us scar-wracked. Nicked, gnat-bitten, wasp-stung, bruised and gashed all over. We were sun-broiled, wind-whacked, rain-lashed, somewhat dead-tired any given day. Ah, reality does more than bite. It swallows you whole like that huge fish that ate up then chucked the prophet Jonah. Heck, we were plunging into mounds of hands-on fun. So we reeked of the sylvan, riparian, and bucolic landscape that we were exploring and was somehow imploding inside us.
That was too old-fashioned, too outmoded Jurassic era sort of folly. Too far fetched from the high-tech and digital electronic assemblage of current reality readily available in most households.
And too dirt-cheap: old geezers like me didn’t have to cough out P20 an hour in the claustrophobic confines of an Internet café for the thrills of inflicting carnage and mayhem on unlikely victims in, say, World of Warcraft, Doom, or Counterstrike.
No matter: Filipinos don’t have much access yet to the ubiquitous PC or laptop—only one of every 50 does. And for those who do, more than 95% are diddling over Friendster accounts or drooling over conquests in online skirmishes of combat simulation games.
Their counterparts in the American mainland are glutted with a surfeit of household electronic media, the ubiquitous computer included—had growing children been duck eggs and electronic media about ‘em a wallow of brine, the kids are likely to turn into itlog na maalat in no time.
There’s an average three TV sets with access to cable or satellite-based channels in every American household. This means that children have many opportunities to latch their attention onto the idiot box—and they can feast on a smorgasbord of TV programs.
About half of U.S. households have a video game console "and between one-fifth (for the 0 to 2-year olds) and a third (or 33% of the 4 to 6-year olds) have access to a hand-held video game. Nearly four of every five homes have a computer while seven of 10 households have Internet access.
Such surfeit of appliances for soaking or frying one’s brains is hardly surprising. And many young children have TV sets in their own bedrooms to keep ‘em amused, why, 54% of parents say that "it frees up the rest of the TVs in the house so that other family members can watch their own shows."
Other excuses cited:
(1) It keeps the child occupied so that the parent can do things around the house;
(2) It helps the child fall asleep; and,
(3) It is used as a reward for good behavior.
Whatever offering of lame excuses, having TV in a child’s bedroom merely ties in with dismal results in academic, social, and physical activity.
"On a typical day, 75% of children watch television and 32% watched videos or DVDs for approximately one hour and 20 minutes on average. New media are also making inroads with young children: 27% of five to six-year olds used a computer (for 30 minutes on the average) on a typical day," cites Dr. Elizabeth A. Vandewater in her 2007 study Digital Childhood: Electronic Media and Technology Among Infants, Toddlers, and Preschoolers.
The study included 1,051 parents of children six months to six years of age. Majority of the respondents were mothers—41% worked full time, 17% did part-time work, 38% were hausfrau.
She notes that TV "most certainly serves as an activator of the reticular activating system which stimulates attention and alertness. As such, parents who use the television to put their children to sleep may actually be putting them at risk for a future of sleep disorders."
Study results indicate that very young children in the U.S. are comfortable using motley media on their own, particularly the so-called "idiot box" or what maverick author Harlan Ellison termed as "glass teat"—that’s TV.
"More than half (54%) of the 0 to 2-year olds and almost all (82% and 88% respectively) of the 3 to 4- and 5 to 6-year olds could turn on the TV by themselves and many could also put in a video or DVD by themselves. Although fewer of these children could use a mouse, it is noteworthy that roughly 71% of the 5 to 6-year olds could," she cites.
It seems clear that these children will be very different from previous generations of children with respect to their comfort with technology and the extent to which they use all forms of technology in their daily lives, according to the study.
The American Academy of Pediatrics (AAP) plies a terse recommendation: (1) no television for children younger than two years, (2) no more than two hours of TV after that.
AAP maintains that "reading and playing outdoors are two activities that are deemed to be developmentally crucial for healthy development in childhood."
But the welter of electronic media in U.S. households can get in the way of the more engaging habits—any given day nearly seven of 10 kids in the 0-2 year age group watch TV while 85% of parents had not talked to a pediatrician about their children’s media use.
"It is possible that parents’ knowledge of their children’s media use is somewhat limited," the study warns and cites a 1997 survey that found time spent watching TV without parents was related to significant reductions in time spent interacting with parents.
Apparently, watchwords such as "familial bonding" or "quality time" have been dumped or drowned in the flurry of chatter and clutter of images purveyed by a surfeit of electronic media in a household.
"At this point, there are more ‘unknowns’ than ‘knowns’ in terms of the impact of exposure to screen and electronic media on very young children’s development. There is some intriguing evidence that background television interferes with toddlers’ ability to focus on play.
"There is also correlational evidence of a connection between children’s viewing and subsequent attention problems. The question of the impact of this screen medium on very young children’s neurologic and attendant cognitive development is in urgent need of additional examination," the study concludes.
Two-dimensional sights and sounds within zapping distance of a remote or mouse evade hands-on exploration—they don’t offer nuances and permutations of textures. They don’t smell at all. So unlike the varied dimensions of the great outdoors that proffers lavish feasts for the senses.
"But I find TV so educational," argues a pundit, "that when someone turns it on. I go to another room and read a book."
By being well acquainted with all these they come into most intimate harmony with nature, whose lessons are, of course, natural and wholesome."
Luther Burbank, Training of the Human Plant, New York 1909
BURBANK suckers we were back in 1960s through 1970s. So we combed every square inch of available terrain and topography to glean and gather whatever changing time and clime afforded. Boka-boka’t saranggola, singkamas, anonas, kamatsile’t sineguelas sa Abril. Freshwater clams, mussels and soft-shelled turtles in mudflats; quails, egrets and snipes in grasslands in May. Scarabs, rhinoceros beetles and paddy crabs plus risky swims across a flood-swollen river in rainy June. Fireflies and fat bullfrogs in the dog days of July; luscious wild mushrooms and fighting spiders from August ‘til September. Mole crickets or kamaru, tugui, name and ubag yams dug off bamboo thickets from October and onwards… Blame it on the seasons that never ran out of trinkets and toys and things that kept us in constant wonder—and wandering-- on a year-round romp.
So what if we smelled of carabao wallows, mounds of crushed hay, and sun-roasted catfish for the most part of the day? All that ruckus left us scar-wracked. Nicked, gnat-bitten, wasp-stung, bruised and gashed all over. We were sun-broiled, wind-whacked, rain-lashed, somewhat dead-tired any given day. Ah, reality does more than bite. It swallows you whole like that huge fish that ate up then chucked the prophet Jonah. Heck, we were plunging into mounds of hands-on fun. So we reeked of the sylvan, riparian, and bucolic landscape that we were exploring and was somehow imploding inside us.
That was too old-fashioned, too outmoded Jurassic era sort of folly. Too far fetched from the high-tech and digital electronic assemblage of current reality readily available in most households.
And too dirt-cheap: old geezers like me didn’t have to cough out P20 an hour in the claustrophobic confines of an Internet café for the thrills of inflicting carnage and mayhem on unlikely victims in, say, World of Warcraft, Doom, or Counterstrike.
No matter: Filipinos don’t have much access yet to the ubiquitous PC or laptop—only one of every 50 does. And for those who do, more than 95% are diddling over Friendster accounts or drooling over conquests in online skirmishes of combat simulation games.
Their counterparts in the American mainland are glutted with a surfeit of household electronic media, the ubiquitous computer included—had growing children been duck eggs and electronic media about ‘em a wallow of brine, the kids are likely to turn into itlog na maalat in no time.
There’s an average three TV sets with access to cable or satellite-based channels in every American household. This means that children have many opportunities to latch their attention onto the idiot box—and they can feast on a smorgasbord of TV programs.
About half of U.S. households have a video game console "and between one-fifth (for the 0 to 2-year olds) and a third (or 33% of the 4 to 6-year olds) have access to a hand-held video game. Nearly four of every five homes have a computer while seven of 10 households have Internet access.
Such surfeit of appliances for soaking or frying one’s brains is hardly surprising. And many young children have TV sets in their own bedrooms to keep ‘em amused, why, 54% of parents say that "it frees up the rest of the TVs in the house so that other family members can watch their own shows."
Other excuses cited:
(1) It keeps the child occupied so that the parent can do things around the house;
(2) It helps the child fall asleep; and,
(3) It is used as a reward for good behavior.
Whatever offering of lame excuses, having TV in a child’s bedroom merely ties in with dismal results in academic, social, and physical activity.
"On a typical day, 75% of children watch television and 32% watched videos or DVDs for approximately one hour and 20 minutes on average. New media are also making inroads with young children: 27% of five to six-year olds used a computer (for 30 minutes on the average) on a typical day," cites Dr. Elizabeth A. Vandewater in her 2007 study Digital Childhood: Electronic Media and Technology Among Infants, Toddlers, and Preschoolers.
The study included 1,051 parents of children six months to six years of age. Majority of the respondents were mothers—41% worked full time, 17% did part-time work, 38% were hausfrau.
She notes that TV "most certainly serves as an activator of the reticular activating system which stimulates attention and alertness. As such, parents who use the television to put their children to sleep may actually be putting them at risk for a future of sleep disorders."
Study results indicate that very young children in the U.S. are comfortable using motley media on their own, particularly the so-called "idiot box" or what maverick author Harlan Ellison termed as "glass teat"—that’s TV.
"More than half (54%) of the 0 to 2-year olds and almost all (82% and 88% respectively) of the 3 to 4- and 5 to 6-year olds could turn on the TV by themselves and many could also put in a video or DVD by themselves. Although fewer of these children could use a mouse, it is noteworthy that roughly 71% of the 5 to 6-year olds could," she cites.
It seems clear that these children will be very different from previous generations of children with respect to their comfort with technology and the extent to which they use all forms of technology in their daily lives, according to the study.
The American Academy of Pediatrics (AAP) plies a terse recommendation: (1) no television for children younger than two years, (2) no more than two hours of TV after that.
AAP maintains that "reading and playing outdoors are two activities that are deemed to be developmentally crucial for healthy development in childhood."
But the welter of electronic media in U.S. households can get in the way of the more engaging habits—any given day nearly seven of 10 kids in the 0-2 year age group watch TV while 85% of parents had not talked to a pediatrician about their children’s media use.
"It is possible that parents’ knowledge of their children’s media use is somewhat limited," the study warns and cites a 1997 survey that found time spent watching TV without parents was related to significant reductions in time spent interacting with parents.
Apparently, watchwords such as "familial bonding" or "quality time" have been dumped or drowned in the flurry of chatter and clutter of images purveyed by a surfeit of electronic media in a household.
"At this point, there are more ‘unknowns’ than ‘knowns’ in terms of the impact of exposure to screen and electronic media on very young children’s development. There is some intriguing evidence that background television interferes with toddlers’ ability to focus on play.
"There is also correlational evidence of a connection between children’s viewing and subsequent attention problems. The question of the impact of this screen medium on very young children’s neurologic and attendant cognitive development is in urgent need of additional examination," the study concludes.
Two-dimensional sights and sounds within zapping distance of a remote or mouse evade hands-on exploration—they don’t offer nuances and permutations of textures. They don’t smell at all. So unlike the varied dimensions of the great outdoors that proffers lavish feasts for the senses.
"But I find TV so educational," argues a pundit, "that when someone turns it on. I go to another room and read a book."
Thursday, July 19, 2007
Thorough thought o torotot?
ISINANGKALAN pa ang paliwanag ni Dion Fortune na samut-saring hiwaga sa buhay ang sinisikap bigyan ng liwanag. Para matukoy na kung magkatulad ang taglay na pintig ng pamumuhay, tiyak na magkakasundo-- “just as middle C struck on a piano will cause the C string of another piano to vibrate in sympathy.”
Hindi naman kailangang itorotot kung ano ang sariling pagkatao’t pakay sa pamumuhay—ibubunyag ang kabuuan niyan sa mismong ginagawa sa araw-araw. Sabi nga, we define who we are by what we constantly do, how we constantly do that which we do. The operative word is constantly. Palagi. Namamalagi.
‘Yung nakatunganga sa maghapon, tungangero’t tungangera lang. ‘Yung nagbubunganga sa maghapon at magdamag, bungangero’t bungangera lang. Mas mainam kung maghagilap sila ng samut-saring advertisers para tustusan ang anumang daldal at taltal. Ubra namang bumili ng oras sa naglipanang radio stations sa Pilipinas para mabigyan ng sariling programa.
Kapag ganoon ang ginawa, tataas ang antas ng pagiging bungangero’t bungangera. Advertising solicitor na, media block time buyer pa—mayroon nang pakinabang ang ekonomiya. At matutupad ang ambisyon na maging komentarista sa himpapawid. Para makapaghasik ng sandamakmak na laway at palipad-hangin. Kahit walang kalatoy-latoy ang mga hirit, nagtustos naman ng salapi para bayaran ang gamit ng panahon, broadcast facilities, at power supply.
Napansin naman siguro ang pagbanggit sa panahon, broadcast facilities at power supply. Hindi libre ‘yan. Hindi naman tiyak na makakapagtipon ng makikinig sa paghahasik ng laway at palipad-hangin, lalo na nga kung walang kuwenta’t kuwento ang ihihirit.
Hindi rin madaling makasunggab ng advertising support na maglalarga ng salapi sa sinumang kupal at kumag na nais umangat ang antas mula pagtunganga at pagbunganga.
Pinakamadaling paraan ang bumili o umalkila na lang ng makakausap na guest relations officer— huwag nang mag-ambisyon sa Mystique, Pegasus o Classmate, kahit sa mga mumurahing bahay-inuman lang o mamulot ng makakahuntang pokpok sa Cubao o Sta. Cruz. Hindi na uso ang lend me your ears o pahiram muna ng pandinig mo’t bubuhusan ko ng mga siphayo, buryong, at mga taglay na kagunggungan sa isipan—kung meron man-- basta h’wag ka namang maghihikab.
Ilabas muna ang laman ng bulsa bago ibuyangyang ang pagiging tanga.
People can shell out top money for the sensible, for that which inheres value.
Resonance is “just as middle C struck on a piano will cause the C string of another piano to vibrate in sympathy.” Laging may tutugon sa laging pinauugong
Kung torotot lang ang taglay na tugtog na ibinubuga ng bunganga, tiyak na makakasumpong ng kapwa torotot na kaakma’t katugma—huwag nang asahang mapaugnay o makasabay kalapit man ang isang may taglay na symphony orchestra. Maaakit ang tunog-torotot sa kapwa torotot, pwe-he-he-he-he!
Nang ilahad sa isang kapulungan ng katotong Ding I. Generoso ang balangkas ng grassroots health information campaign, kabilang sa mga naantig at naging interesado ang kinatawan ng isang grant-giving body. Sinadya ang katoto para magmungkahi na tutustusan nila ang ganoon katinong balak.
Tumanggap kamakailan ng sulat ang katoto para makipag-ugnayan na sa isang lupon ng naturang grant-giving body. Masinsinan nang usapan ang kailangan para maghagilap ng mga tauhan para mailarga ang naturang kampanyang pangkalusugan—na limang taon ang singkad.
Sa pagpapatupad ng ganoong makabuluhang palatuntunan, tutustusan ito ng $15 milyon sa kabuuang limang taon. Papatak na $3 milyon o mahigit P135 milyon sa bawat taon ng pagpapatupad ng kampanya.
Ngayon pa lang, abala na ang katoto sa paghahagilap ng mga tauhang isasama sa pangkat na aasikaso para magampanan ang mga gawaing hinihingi ng malawakang programa. Kabilang na po kami sa napipisil na isama sa naturang pangkat—medyo mahaba na rin ang karanasan natin sa mga tulad ng ganoong gawain sapul 1980s.
Kulang pa ako sa tauhan sa pinamamatnugutang website. Kasama sa mga ibibigay kong assignment ang pag-ugnay sa global grant-giving bodies para magbukas ng iba pang pintuan sa mga mapagpunyaging katulad ng katotong Ding.
You don’t do such tasks because there’s a lot of money to be gained there. Gagawin lang dahil kayang gawin, matagal nang ginagawa, muli’t muling magagawa. You do it because you can—that is your character defined by what you constantly do. It’s your curse. Or gift.
Humahakbang tayo sa pintig ng sariling tambol. O sa piyok ng sariling torotot.
Mwa-ha-ha-haw!
Hindi naman kailangang itorotot kung ano ang sariling pagkatao’t pakay sa pamumuhay—ibubunyag ang kabuuan niyan sa mismong ginagawa sa araw-araw. Sabi nga, we define who we are by what we constantly do, how we constantly do that which we do. The operative word is constantly. Palagi. Namamalagi.
‘Yung nakatunganga sa maghapon, tungangero’t tungangera lang. ‘Yung nagbubunganga sa maghapon at magdamag, bungangero’t bungangera lang. Mas mainam kung maghagilap sila ng samut-saring advertisers para tustusan ang anumang daldal at taltal. Ubra namang bumili ng oras sa naglipanang radio stations sa Pilipinas para mabigyan ng sariling programa.
Kapag ganoon ang ginawa, tataas ang antas ng pagiging bungangero’t bungangera. Advertising solicitor na, media block time buyer pa—mayroon nang pakinabang ang ekonomiya. At matutupad ang ambisyon na maging komentarista sa himpapawid. Para makapaghasik ng sandamakmak na laway at palipad-hangin. Kahit walang kalatoy-latoy ang mga hirit, nagtustos naman ng salapi para bayaran ang gamit ng panahon, broadcast facilities, at power supply.
Napansin naman siguro ang pagbanggit sa panahon, broadcast facilities at power supply. Hindi libre ‘yan. Hindi naman tiyak na makakapagtipon ng makikinig sa paghahasik ng laway at palipad-hangin, lalo na nga kung walang kuwenta’t kuwento ang ihihirit.
Hindi rin madaling makasunggab ng advertising support na maglalarga ng salapi sa sinumang kupal at kumag na nais umangat ang antas mula pagtunganga at pagbunganga.
Pinakamadaling paraan ang bumili o umalkila na lang ng makakausap na guest relations officer— huwag nang mag-ambisyon sa Mystique, Pegasus o Classmate, kahit sa mga mumurahing bahay-inuman lang o mamulot ng makakahuntang pokpok sa Cubao o Sta. Cruz. Hindi na uso ang lend me your ears o pahiram muna ng pandinig mo’t bubuhusan ko ng mga siphayo, buryong, at mga taglay na kagunggungan sa isipan—kung meron man-- basta h’wag ka namang maghihikab.
Ilabas muna ang laman ng bulsa bago ibuyangyang ang pagiging tanga.
People can shell out top money for the sensible, for that which inheres value.
Resonance is “just as middle C struck on a piano will cause the C string of another piano to vibrate in sympathy.” Laging may tutugon sa laging pinauugong
Kung torotot lang ang taglay na tugtog na ibinubuga ng bunganga, tiyak na makakasumpong ng kapwa torotot na kaakma’t katugma—huwag nang asahang mapaugnay o makasabay kalapit man ang isang may taglay na symphony orchestra. Maaakit ang tunog-torotot sa kapwa torotot, pwe-he-he-he-he!
Nang ilahad sa isang kapulungan ng katotong Ding I. Generoso ang balangkas ng grassroots health information campaign, kabilang sa mga naantig at naging interesado ang kinatawan ng isang grant-giving body. Sinadya ang katoto para magmungkahi na tutustusan nila ang ganoon katinong balak.
Tumanggap kamakailan ng sulat ang katoto para makipag-ugnayan na sa isang lupon ng naturang grant-giving body. Masinsinan nang usapan ang kailangan para maghagilap ng mga tauhan para mailarga ang naturang kampanyang pangkalusugan—na limang taon ang singkad.
Sa pagpapatupad ng ganoong makabuluhang palatuntunan, tutustusan ito ng $15 milyon sa kabuuang limang taon. Papatak na $3 milyon o mahigit P135 milyon sa bawat taon ng pagpapatupad ng kampanya.
Ngayon pa lang, abala na ang katoto sa paghahagilap ng mga tauhang isasama sa pangkat na aasikaso para magampanan ang mga gawaing hinihingi ng malawakang programa. Kabilang na po kami sa napipisil na isama sa naturang pangkat—medyo mahaba na rin ang karanasan natin sa mga tulad ng ganoong gawain sapul 1980s.
Kulang pa ako sa tauhan sa pinamamatnugutang website. Kasama sa mga ibibigay kong assignment ang pag-ugnay sa global grant-giving bodies para magbukas ng iba pang pintuan sa mga mapagpunyaging katulad ng katotong Ding.
You don’t do such tasks because there’s a lot of money to be gained there. Gagawin lang dahil kayang gawin, matagal nang ginagawa, muli’t muling magagawa. You do it because you can—that is your character defined by what you constantly do. It’s your curse. Or gift.
Humahakbang tayo sa pintig ng sariling tambol. O sa piyok ng sariling torotot.
Mwa-ha-ha-haw!
Breathday
BAKIT pa kasi kailangang mag-abala pa ng iba kapag dumarating ang araw ng pagsilang ni Juliet Capulet na tauhan sa trahedyang Romeo and Juliet?
Mag-aambagan na naman ang mga diyaskeng anak para bumili ng samboteng currant-flavored vodka para tagayan ang kaarawan o kabuwangan yata dahil bilog na bilog ang buwan sa Hulyo 31—na araw din ng aking kapanganakan.
Araw ‘to ng kamatayan ni St. Ignatius of Loyola, ipagdiriwang sa taimtim na usal ng dasal mula iniingatang Verus Jesuitarum Libellus (The True Magical Work of the Jesuits) upang mapukaw o mauntag kahit paano ang mga diwata, lambana, batlaya’t anito sa paligid. Kabilang sila sa pagdiwa’t pagdiriwang sa gabi’t araw.
Kapistahan din ni Sta. Elena at ilang puno nga ng Sta. Elena ang matagal nang nakatanim sa aming halamanan para maging lubusan ang diwa at diwang, ang dingal at dangal.
Huwag nang ungkatin kung ilan taong gulang at panggugulang na ang tinahak sapul sumilang sa kapirasong liwanag at talaksang paliwanag.
Hindi kasi dapat maging bilanggo ng bilang— tulad ng inilahad ni Antoine de Saint-Exupery (naglaho noong Hulyo 31, 1944) sa The Little Prince, larawan ng negosyante na isinalang ang sarili sa pagtutuos ng kinakamal, kinakamkam na mga bilang. That filthy rich dolt was so dirt-poor; his picture reminded me of what our mentor cum tormentor Raul S. Gonzales once spat out: “Possessions can possess you.”
Sa ganoong pananaw sisipatin ang bungkos ng bilang na nakalaman nang kaalaman sa aking laman—pinagsamang intelligence quotient ng dalawang hayok na gunggong—tig- I.Q. 80 na magsama man ang dalawa, tatlo o kahit ilan pang tulad nila, they just can’t get to that act of synergy to muster the mental mettle of an I.Q. 160. Such a number hurtles its owner into the ranks of a certain coterie constituting 0.2 percent of the world’s population. Call us a menagerie of freaks, we just take that with a grain of assault.
Kaya naman napakahirap maghagilap ng makakausap. Kaya nakikipaghunta kahit sa mga kulisap, aso, pusa’t mga halaman—why, in God’s pecking order of priorities, humble creatures and a tenable biosphere were created first before man, I bear that in heart and mind.
Kaya masaya na kapag magiging panauhin sa palumpon ng mga lobster claw heliconia sa aming halamanan si Puwit, isang sunbird whose size equals a yellow-rimmed red bract-petal of that plant. Tiyak na sisimsim siya ng nektar doon at maghahasik ng kanyang matinis na pagbati, swee:eet, swe:eet, swee:eet… Pakiramdam ko’y binuhusan ng nektar ang pandinig at paligid. Swee:eet…
Suet? Nakagawian na yata ng bunsong kapatid nina Dennis at Jenna Fetalino na magpadala ng ganoon sa bawat peryodista na nagdiriwang ng kaarawan o kabuwanan. Sambuong litson baboy. Santambak na mantika ‘yon na talagang maghahatid ng panganib sa katawan kapag nilantakan.
Magpapadala ng sampaketeng soft-pack Philip Morris 100s sina Dave Gomez at Elmer Mesina. Magpapadala ng dagdag na writing assignment ang katotong Ding Generoso.
Magyayaya sa Wah Sun si Willy Valdez.
Magyayaya naman ang magkabiyak na Teo Teodoro. at Sol S. Antonio na sa kanilang lungga sa 19th floor ng isang condominium sa Gil Puyat Avenue ganapin ang pagdiriwang.
Maghahanda ng piging ang mentor-tormentor namin at ang kaniyang maybahay sa kanilang tahanan sa Mandaluyong.
Magyayaya ang Francis Singson Lagniton na magtanim ng puno, tulad ng ginawa sa epikong Indarapatra at Sulayman, para ipagbunyi ang pagsilang.
Magbibigay ng painting sina Dansoy Coquilla at Alvaro Jimenez, ‘langya saan ko isasabit na naman ‘yan, sa leeg?
Sasanaw sa santambak na pagbati ang tagakataga@yahoo.com at habalakibur@hotmail.com, lalo na sa huling electronic address. Na natatambakan ng indecent proposals ng mga ibig lang yatang makatikim ng sanlata ng sardinas na apat ang nunal sa ulo.
Magluluto naman ako ng lugaw. Kasubha, bawang, sibuyas, luya’t asin lang ang sangkap. Sapak kung bigas na milagrosa ang pangunahing sangkap. Para magpugay kay Amaterazu o-Kami, bathala ng araw na, ayon sa alamat, naghandog sa sangkatauhan ng mga butil at himaymay ng liwanag. Na naging bigas. Marikit na larawan, ‘no?
Parang pasinaya’t pasasalamat sa una kong pagtunghay sa liwanag. ‘Yon ang talagang lalantakan ko.
Lugaw. Liwanag.
Opo, naniniwala pa rin ako sa hirit ni Michael Harrington: “Our affluent society contains those of talent and insight who are driven to prefer poverty, to choose it, rather than submit to the desolation of an empty abundance.”
Mag-aambagan na naman ang mga diyaskeng anak para bumili ng samboteng currant-flavored vodka para tagayan ang kaarawan o kabuwangan yata dahil bilog na bilog ang buwan sa Hulyo 31—na araw din ng aking kapanganakan.
Araw ‘to ng kamatayan ni St. Ignatius of Loyola, ipagdiriwang sa taimtim na usal ng dasal mula iniingatang Verus Jesuitarum Libellus (The True Magical Work of the Jesuits) upang mapukaw o mauntag kahit paano ang mga diwata, lambana, batlaya’t anito sa paligid. Kabilang sila sa pagdiwa’t pagdiriwang sa gabi’t araw.
Kapistahan din ni Sta. Elena at ilang puno nga ng Sta. Elena ang matagal nang nakatanim sa aming halamanan para maging lubusan ang diwa at diwang, ang dingal at dangal.
Huwag nang ungkatin kung ilan taong gulang at panggugulang na ang tinahak sapul sumilang sa kapirasong liwanag at talaksang paliwanag.
Hindi kasi dapat maging bilanggo ng bilang— tulad ng inilahad ni Antoine de Saint-Exupery (naglaho noong Hulyo 31, 1944) sa The Little Prince, larawan ng negosyante na isinalang ang sarili sa pagtutuos ng kinakamal, kinakamkam na mga bilang. That filthy rich dolt was so dirt-poor; his picture reminded me of what our mentor cum tormentor Raul S. Gonzales once spat out: “Possessions can possess you.”
Sa ganoong pananaw sisipatin ang bungkos ng bilang na nakalaman nang kaalaman sa aking laman—pinagsamang intelligence quotient ng dalawang hayok na gunggong—tig- I.Q. 80 na magsama man ang dalawa, tatlo o kahit ilan pang tulad nila, they just can’t get to that act of synergy to muster the mental mettle of an I.Q. 160. Such a number hurtles its owner into the ranks of a certain coterie constituting 0.2 percent of the world’s population. Call us a menagerie of freaks, we just take that with a grain of assault.
Kaya naman napakahirap maghagilap ng makakausap. Kaya nakikipaghunta kahit sa mga kulisap, aso, pusa’t mga halaman—why, in God’s pecking order of priorities, humble creatures and a tenable biosphere were created first before man, I bear that in heart and mind.
Kaya masaya na kapag magiging panauhin sa palumpon ng mga lobster claw heliconia sa aming halamanan si Puwit, isang sunbird whose size equals a yellow-rimmed red bract-petal of that plant. Tiyak na sisimsim siya ng nektar doon at maghahasik ng kanyang matinis na pagbati, swee:eet, swe:eet, swee:eet… Pakiramdam ko’y binuhusan ng nektar ang pandinig at paligid. Swee:eet…
Suet? Nakagawian na yata ng bunsong kapatid nina Dennis at Jenna Fetalino na magpadala ng ganoon sa bawat peryodista na nagdiriwang ng kaarawan o kabuwanan. Sambuong litson baboy. Santambak na mantika ‘yon na talagang maghahatid ng panganib sa katawan kapag nilantakan.
Magpapadala ng sampaketeng soft-pack Philip Morris 100s sina Dave Gomez at Elmer Mesina. Magpapadala ng dagdag na writing assignment ang katotong Ding Generoso.
Magyayaya sa Wah Sun si Willy Valdez.
Magyayaya naman ang magkabiyak na Teo Teodoro. at Sol S. Antonio na sa kanilang lungga sa 19th floor ng isang condominium sa Gil Puyat Avenue ganapin ang pagdiriwang.
Maghahanda ng piging ang mentor-tormentor namin at ang kaniyang maybahay sa kanilang tahanan sa Mandaluyong.
Magyayaya ang Francis Singson Lagniton na magtanim ng puno, tulad ng ginawa sa epikong Indarapatra at Sulayman, para ipagbunyi ang pagsilang.
Magbibigay ng painting sina Dansoy Coquilla at Alvaro Jimenez, ‘langya saan ko isasabit na naman ‘yan, sa leeg?
Sasanaw sa santambak na pagbati ang tagakataga@yahoo.com at habalakibur@hotmail.com, lalo na sa huling electronic address. Na natatambakan ng indecent proposals ng mga ibig lang yatang makatikim ng sanlata ng sardinas na apat ang nunal sa ulo.
Magluluto naman ako ng lugaw. Kasubha, bawang, sibuyas, luya’t asin lang ang sangkap. Sapak kung bigas na milagrosa ang pangunahing sangkap. Para magpugay kay Amaterazu o-Kami, bathala ng araw na, ayon sa alamat, naghandog sa sangkatauhan ng mga butil at himaymay ng liwanag. Na naging bigas. Marikit na larawan, ‘no?
Parang pasinaya’t pasasalamat sa una kong pagtunghay sa liwanag. ‘Yon ang talagang lalantakan ko.
Lugaw. Liwanag.
Opo, naniniwala pa rin ako sa hirit ni Michael Harrington: “Our affluent society contains those of talent and insight who are driven to prefer poverty, to choose it, rather than submit to the desolation of an empty abundance.”
Laman sa lamon
NAUUWI ang may P60 ng bawat P100 gugulin ng karaniwang pamilya sa pagkain—kaya naman nangungunang paksa na pambukas ng usapan saanmang lupalop ng Pilipinas ang pagkain.
Anim na ulit ngang kumain sa isang araw ang Pilipino—parang may dambuhalang tapeworm na laging kikiwal-kiwal, nababalisa sa sikmura kapag hindi natambakan ng pagkain. Parang may boiler room ng pabrika sa likaw ng mga bituka na lagi’t laging gagatungan.
Kaya marahil unang tukso ng diyablo sa Kristo na 40 araw nag-ayuno, gawing tinapay ang mga tipak ng bato’t agad pawiin ang gutom. Tiklop ang gutom nang itugon: “Man does not live by bread alone but with every word that comes from the mouth of God.”
Kalibog-libog na mga apsara-- mga diwatang naghahatid ng suwerte sa anumang uri ng sugal pati sa lotto – ang bumulabog sa nagninilay na Siddharta sa lilim ng punong balite. Tiwangwang ang mga tambok-siopao ng hinaharap. Nagpapakain din para makatikim ng sarap ang magiging Buddha na ilang linggo na ring hindi kumakain. Hindi pinansin ang alindog ng mga apsara.
Tugon sa kalam ng sikmura—hindi alam ng sikmura—ang umiiral sa panahong ito.
Pero ang totoo’y mas marami ang natigok sa labis na lamon kaysa namatay sa gutom.
Iiwan ko na ang pagpapatibay sa ganyang pahayag sa mga matiyagang kumalkal ng demographics—kahit lilitaw na dalawang bahagdan lang ng populasyon sa bansa ang nakalublob sa kahirapan at halos 20 bahagdan naman ang umaamin na nakatikim sila ng matinding gutom ng kung ilang ulit sa loob ng sambuwan.
Humahaginit naman sa dagdag-bilang ng biktima ang pananalasa ng mga pangunahing kalawit nina katotong Tar’athyail, Osrail na mga anghel ng pagpaslang sa pamamagitan ng coronary heart disease, stroke, cancer, pati diabetes at obesity o sobrang sebo sa katawan.
Sebo ng animal nga pala ang tinutunaw at ginagamit na sangkap sa kandila—na naitutulos sa puntod ng patay.
Bahala na ang mga mahilig magbungkal ng statistics para isiwalat ang kakatwang katotohanan na talagang mas marami pa ang nanganganib na mapuksa kaugnay ng sobrang lamon kaysa mga nagtitiis ng gutom.
Nabungkal naman sa paghapyaw sa sariling Vedic astrology na kailangan ko palang mag-ayuno tuwing Lunes para daw sa kalusugan ng katawan at isipan. Malimutan man ang ganoong takda, maaalala naman na kailangang mag-ayuno tuwing Biyernes na pataw naman sa matinong Kristiyano. At sa pagsunod sa mga hakbang ng hinahangaan kong mystic, scholar, poet at Sufi Muslim na si Jalal ad-Din Muhammad Rumi, nadadamay ako sa sambuwang ayuno tuwing Ramadhan.
Santambak pala ang yugto ng pag-iwas sa untag ng bituka’t bugso ng bunganga.
Kung itatanong ng mananaliksik na nakaranas ba ‘ko ng matinding gutom ng kung ilang ulit sambuwan, para na ring nagtanong, “Are you suffering from insanity?” Dagling pakli: “Nah, I’m enjoying it!”
Mainam na kahit minsan lang sanlinggo, makapahinga ang sariling atay, lapay, at likaw ng isaw sa sagad na trabaho—at bibigyan din bakasyon grande kahit minsan sa santaon, nagkataon lang na sa Ramadhan. Ba’t pa lagi ko silang pahihirapan samantalang hindi naman sila matuturingan na aliping saguiguilid o aliping namamahay?
Naiugnay na nga pala ang bangungot sa bumigay na lapay—nasobrahan sa trabaho.
Nakaugnay din ang diabetes mellitus sa sobrang parusa sa atay at lapay para pumiga ng kani-kanilang katas na pantunaw sa pagkain— gagawing glucose or energy for the brain and body. Pero hindi naman isasalang ang utak at katawan para pakinabangan ang pinaghirapan ng atay at lapay. Hindot na mga batugan ‘yan, dapat lang talagang matigok—mas mainam kung dahan-dahan ang pagkamatay.
Samantala, idiniin naman ni Dr. Arthur Agatston na sumulat ng “South Beach Diet” na natukoy na ang mga pamamaraan para makaiwas sa atake sa puso. Kabilang nga sa mga paraan ang pagpagpag ng katawan at wastong pagkain para mabawasan ng may 80% ang panganib ng atake sa puso.
Makakatipid nang malaki ang mga pasyente. Pero lugi ang manggagamot kapag iwas-sakit o preventive health care ang isinalang na paraan sa mga pasyente. Limpak-limpak naman ang tabo at tubo sa tahasang medical intervention at pagpapaospital.
Ulat nga ng New York Times nitong Enero 27, 2007: “In cardiac care, nuclear scans and invasive procedures like bypass surgery bring in the money. Medicare alone paid almost $15 billion, or about 5 percent of its total budget, for bypasses, stents and other invasive cardiology in 2005, according to Jonathan Skinner of Dartmouth . Yet for many patients, there is no scientific evidence that stents or surgery prolong life.”
Nasilip din sa naturang ulat na makikipagpustahan pala ng $1 milyon ang South Beach Diet cardiologist sa alinmang korporasyon: “My dream has been to go to a corporation and say, ‘Have all your executives and all your high-risk employees come to our practice, and if they hit our goals and still have a heart attack, we’ll give you a million dollars.’ ”
Wala pa palang nakikipagpustahan sa naturang doktor na nagkamal na ng limpak at nakatulong sa marami sa kanyang inakdang aklat ukol sa wastong pagkain.
Anim na ulit ngang kumain sa isang araw ang Pilipino—parang may dambuhalang tapeworm na laging kikiwal-kiwal, nababalisa sa sikmura kapag hindi natambakan ng pagkain. Parang may boiler room ng pabrika sa likaw ng mga bituka na lagi’t laging gagatungan.
Kaya marahil unang tukso ng diyablo sa Kristo na 40 araw nag-ayuno, gawing tinapay ang mga tipak ng bato’t agad pawiin ang gutom. Tiklop ang gutom nang itugon: “Man does not live by bread alone but with every word that comes from the mouth of God.”
Kalibog-libog na mga apsara-- mga diwatang naghahatid ng suwerte sa anumang uri ng sugal pati sa lotto – ang bumulabog sa nagninilay na Siddharta sa lilim ng punong balite. Tiwangwang ang mga tambok-siopao ng hinaharap. Nagpapakain din para makatikim ng sarap ang magiging Buddha na ilang linggo na ring hindi kumakain. Hindi pinansin ang alindog ng mga apsara.
Tugon sa kalam ng sikmura—hindi alam ng sikmura—ang umiiral sa panahong ito.
Pero ang totoo’y mas marami ang natigok sa labis na lamon kaysa namatay sa gutom.
Iiwan ko na ang pagpapatibay sa ganyang pahayag sa mga matiyagang kumalkal ng demographics—kahit lilitaw na dalawang bahagdan lang ng populasyon sa bansa ang nakalublob sa kahirapan at halos 20 bahagdan naman ang umaamin na nakatikim sila ng matinding gutom ng kung ilang ulit sa loob ng sambuwan.
Humahaginit naman sa dagdag-bilang ng biktima ang pananalasa ng mga pangunahing kalawit nina katotong Tar’athyail, Osrail na mga anghel ng pagpaslang sa pamamagitan ng coronary heart disease, stroke, cancer, pati diabetes at obesity o sobrang sebo sa katawan.
Sebo ng animal nga pala ang tinutunaw at ginagamit na sangkap sa kandila—na naitutulos sa puntod ng patay.
Bahala na ang mga mahilig magbungkal ng statistics para isiwalat ang kakatwang katotohanan na talagang mas marami pa ang nanganganib na mapuksa kaugnay ng sobrang lamon kaysa mga nagtitiis ng gutom.
Nabungkal naman sa paghapyaw sa sariling Vedic astrology na kailangan ko palang mag-ayuno tuwing Lunes para daw sa kalusugan ng katawan at isipan. Malimutan man ang ganoong takda, maaalala naman na kailangang mag-ayuno tuwing Biyernes na pataw naman sa matinong Kristiyano. At sa pagsunod sa mga hakbang ng hinahangaan kong mystic, scholar, poet at Sufi Muslim na si Jalal ad-Din Muhammad Rumi, nadadamay ako sa sambuwang ayuno tuwing Ramadhan.
Santambak pala ang yugto ng pag-iwas sa untag ng bituka’t bugso ng bunganga.
Kung itatanong ng mananaliksik na nakaranas ba ‘ko ng matinding gutom ng kung ilang ulit sambuwan, para na ring nagtanong, “Are you suffering from insanity?” Dagling pakli: “Nah, I’m enjoying it!”
Mainam na kahit minsan lang sanlinggo, makapahinga ang sariling atay, lapay, at likaw ng isaw sa sagad na trabaho—at bibigyan din bakasyon grande kahit minsan sa santaon, nagkataon lang na sa Ramadhan. Ba’t pa lagi ko silang pahihirapan samantalang hindi naman sila matuturingan na aliping saguiguilid o aliping namamahay?
Naiugnay na nga pala ang bangungot sa bumigay na lapay—nasobrahan sa trabaho.
Nakaugnay din ang diabetes mellitus sa sobrang parusa sa atay at lapay para pumiga ng kani-kanilang katas na pantunaw sa pagkain— gagawing glucose or energy for the brain and body. Pero hindi naman isasalang ang utak at katawan para pakinabangan ang pinaghirapan ng atay at lapay. Hindot na mga batugan ‘yan, dapat lang talagang matigok—mas mainam kung dahan-dahan ang pagkamatay.
Samantala, idiniin naman ni Dr. Arthur Agatston na sumulat ng “South Beach Diet” na natukoy na ang mga pamamaraan para makaiwas sa atake sa puso. Kabilang nga sa mga paraan ang pagpagpag ng katawan at wastong pagkain para mabawasan ng may 80% ang panganib ng atake sa puso.
Makakatipid nang malaki ang mga pasyente. Pero lugi ang manggagamot kapag iwas-sakit o preventive health care ang isinalang na paraan sa mga pasyente. Limpak-limpak naman ang tabo at tubo sa tahasang medical intervention at pagpapaospital.
Ulat nga ng New York Times nitong Enero 27, 2007: “In cardiac care, nuclear scans and invasive procedures like bypass surgery bring in the money. Medicare alone paid almost $15 billion, or about 5 percent of its total budget, for bypasses, stents and other invasive cardiology in 2005, according to Jonathan Skinner of Dartmouth . Yet for many patients, there is no scientific evidence that stents or surgery prolong life.”
Nasilip din sa naturang ulat na makikipagpustahan pala ng $1 milyon ang South Beach Diet cardiologist sa alinmang korporasyon: “My dream has been to go to a corporation and say, ‘Have all your executives and all your high-risk employees come to our practice, and if they hit our goals and still have a heart attack, we’ll give you a million dollars.’ ”
Wala pa palang nakikipagpustahan sa naturang doktor na nagkamal na ng limpak at nakatulong sa marami sa kanyang inakdang aklat ukol sa wastong pagkain.
Tuesday, July 17, 2007
Sambuwan santaon
SAPUL 1968 sambuwan santaon sa loob ng 33 taon nakasama ni Fortunato Diño ang kanyang asawa’t apat na anak.
Sa sambuwang singkad ng taunang bakasyon, kailangan ng matinding bigkis o bonding sa pamilya— at talagang hindi sapat ang napakaikling panahon para lubusang maging malapit sa isa’t isa, para subaybayan, damayan at gabayan sa paglaki ang mga bata. Nabunton kay misis ang ganoong tungkulin.
“Bumabawi na lang sa mga apo, ‘ika nga,” kumpisal niya.
Pero alam niya at ni misis ang matalim na katuturan ng sakripisyo-- sacre oficio talaga ‘yon. Banal na pagganap sa tungkulin. Pitong magkakapatid si mister. Siyam sina misis. Talagang hahagok sa hanapbuhay at sagad na sikap ang kani-kanilang magulang para matustusan ang pagpapalaki sa mga naging anak.
Santaon pa lang silang kasal ng misis nang ipasya niyang mag-seaman. Para makaipon ng salapi na maipupuhunan sa negosyo. Para maitaguyod ang pagpapalaki’t pagpapaaral sa mga anak.
Maraming tukso’t mababalingang kahibangan sa laot at bawat pantalan na dadaungan ng barko—hindi lahat ng sumampa sa barko ay nakakaligtas sa tukso. May mga nahumaling sa sugal, nalalaspag ang ipon. May mga nalublob sa patikim-tikim ng iba’t ibang puerta sa bawat puerto—uuwing may AIDS o kauring karamdaman, laspag pati katawan.
Tiis si Diño. Alam na alam niya ang katuturan ng sakripisyo. Sacre oficio.
Tiis din naman si misis. Tahasang pinangatawan ang paggabay sa kanilang mga anak at pagpapalago ng sinimulang kabuhayan.
Hindi na kailangang unti-unting himayin ang pagsisiwalat kung paano natupad ng magkabiyak ang kanilang hangad sa buhay at pamumuhay. Kahit sa pagsasaka, hindi tahasang mauungkat ang masinsinang pagbungkal sa tatamnan, ang paghahasik ng mainam na binhi, ang walang humpay halos na pamamatnubay sa paglaki ng pananim. Tatambad na lang ang sigabong pamumulaklak, ang hitik na pamumunga.
Mining engineering ang tinapos ng kanilang panganay, nag-fourth placer pa sa board exams at namamasukan ngayon sa Australia .
Social worker ang ikalawang anak na nagtapos sa isang pamantasan sa Maynila, naglilingkod ngayon sa isang monasteryo sa kanilang lalawigan.
Naging medical technologist ang pangatlong anak ng mga Diño. Isa nang dentista sa isang kolehiyo sa kanilang lalawigan ang kanilang bunso.
Mayroon na silang 2.2-ektaryang palayan at gulayan, palaisdaan, at isang munting bahay-pahingahan sa kanugnog na barangay—bukod pa ang binili nilang mga lote sa kanilang barangay na pawang ginawang halamanan.
Mula sa kanilang inipon, nakapagpundar din ang mag-asawa ng ilang sasakyan—kabilang na ang isang multicab na ipinapasada ni mister para manatiling abala sa gawain.
Abala ngayon sa mga gawain sa kanilang parokya ang mag-asawa bilang pasasalamat sa Maykapal.
Hindi naman kasi nasusukat ang tagumpay at asenso sa laki ng natipong salapi o sa dami ng nabiling ari-arian. Para kay Diño, bawat natupad na pangarap ng kanyang mga anak ay naging katumbas ng 33 taong sakripisyo.
Sakripisyo. Sacre oficio. Banal na pagganap sa tungkulin.
Sa sambuwang singkad ng taunang bakasyon, kailangan ng matinding bigkis o bonding sa pamilya— at talagang hindi sapat ang napakaikling panahon para lubusang maging malapit sa isa’t isa, para subaybayan, damayan at gabayan sa paglaki ang mga bata. Nabunton kay misis ang ganoong tungkulin.
“Bumabawi na lang sa mga apo, ‘ika nga,” kumpisal niya.
Pero alam niya at ni misis ang matalim na katuturan ng sakripisyo-- sacre oficio talaga ‘yon. Banal na pagganap sa tungkulin. Pitong magkakapatid si mister. Siyam sina misis. Talagang hahagok sa hanapbuhay at sagad na sikap ang kani-kanilang magulang para matustusan ang pagpapalaki sa mga naging anak.
Santaon pa lang silang kasal ng misis nang ipasya niyang mag-seaman. Para makaipon ng salapi na maipupuhunan sa negosyo. Para maitaguyod ang pagpapalaki’t pagpapaaral sa mga anak.
Maraming tukso’t mababalingang kahibangan sa laot at bawat pantalan na dadaungan ng barko—hindi lahat ng sumampa sa barko ay nakakaligtas sa tukso. May mga nahumaling sa sugal, nalalaspag ang ipon. May mga nalublob sa patikim-tikim ng iba’t ibang puerta sa bawat puerto—uuwing may AIDS o kauring karamdaman, laspag pati katawan.
Tiis si Diño. Alam na alam niya ang katuturan ng sakripisyo. Sacre oficio.
Tiis din naman si misis. Tahasang pinangatawan ang paggabay sa kanilang mga anak at pagpapalago ng sinimulang kabuhayan.
Hindi na kailangang unti-unting himayin ang pagsisiwalat kung paano natupad ng magkabiyak ang kanilang hangad sa buhay at pamumuhay. Kahit sa pagsasaka, hindi tahasang mauungkat ang masinsinang pagbungkal sa tatamnan, ang paghahasik ng mainam na binhi, ang walang humpay halos na pamamatnubay sa paglaki ng pananim. Tatambad na lang ang sigabong pamumulaklak, ang hitik na pamumunga.
Mining engineering ang tinapos ng kanilang panganay, nag-fourth placer pa sa board exams at namamasukan ngayon sa Australia .
Social worker ang ikalawang anak na nagtapos sa isang pamantasan sa Maynila, naglilingkod ngayon sa isang monasteryo sa kanilang lalawigan.
Naging medical technologist ang pangatlong anak ng mga Diño. Isa nang dentista sa isang kolehiyo sa kanilang lalawigan ang kanilang bunso.
Mayroon na silang 2.2-ektaryang palayan at gulayan, palaisdaan, at isang munting bahay-pahingahan sa kanugnog na barangay—bukod pa ang binili nilang mga lote sa kanilang barangay na pawang ginawang halamanan.
Mula sa kanilang inipon, nakapagpundar din ang mag-asawa ng ilang sasakyan—kabilang na ang isang multicab na ipinapasada ni mister para manatiling abala sa gawain.
Abala ngayon sa mga gawain sa kanilang parokya ang mag-asawa bilang pasasalamat sa Maykapal.
Hindi naman kasi nasusukat ang tagumpay at asenso sa laki ng natipong salapi o sa dami ng nabiling ari-arian. Para kay Diño, bawat natupad na pangarap ng kanyang mga anak ay naging katumbas ng 33 taong sakripisyo.
Sakripisyo. Sacre oficio. Banal na pagganap sa tungkulin.
Saturday, July 14, 2007
Grabe sa graba
BAYAG lang yata ang dala ni Larry G. Campos nang unang tumuntong sa Maynila. Pero maraming may nakalawit na pabigat o dekorasyon lang yata pero wala talagang paninindigan. Walang binatbat.
Dose anyos siya, walang aasahan na tutustos sa kanyang pangarap na makatapos ng pag-aaral. Pero gusto niyang makatapos. Inot na naglako ng kung anu-ano sa Luneta—naroon ang pananda sa Kilometer Zero. It’s a starting point. From scratch, begin from nothing if you dare to go places. Oh, the places you’ll go if you dare to move your feet fueled by your aspirations. Ad astra per aspera. Kahit gumapang, makakarating pati sa mga bituin—basta’t h’wag titigil sa kagagapang.
Gapang naman ang Campos. Gapang, gapang… gapang. Nakapagtapos.
Iba na ang bihasa sa hirap, may mataas na pinag-aralan pa: natanggap na millwright technician sa global construction giant na sikat noon, ang Atlantic Gulf & Pacific Co. pero hindi pa rin sapat ang kita—nakapag-asawa na siya’t may panganay na, at magsasalo silang mag-anak sa suweldong P14 sang-araw.
Hindi sapat ang kita. Sinubukang mangibang-bayan nitong 1975—umabot nang anim na buwang singkad, wala pang tawag mula sa inaasintang pasukan. Balik-trabaho’t napadestino sa Bukidnon, bitbit ang pamilya.
Sa Iran napatapon si Campos, 1976 na—sa konstruksiyon pa rin ang kayod, nadestino naman sa kung saan-saang lupalop. Algeria, Bangladesh, Oman, Papua New Guinea, Saudi Arabia. Saanman at anuman ang gusaling ititindig, pangunahing sangkap ang graba.
Hindi na kailangang ituon ang paningin sa itaas para maghagilap ng magandang manenegosyo. Kailangang lumuhod—tuloy na sa panalangin at pasasalamat sa Maykapal—at tiyak na masusumpungan ng mata ang mga sangkap sa pagtitindig ng tahanan man o gusali.
Buhat sa naipong halaga mula pamamasukan sa ibayong lupalop, sinimulan ng mag-asawang Campos ang kanilang negosyo nitong 1994. Nakatutok lang sa alam na alam gawin ni mister—erection.
Oo, mga kailangang sangkap sa pagbuo ng matibay na bahay at gusali. Hollow blocks, buhangin, graba saka panambak..
Nagmula palibhasa sa ibaba’t gumapang paitaas, naging mapagkupkop si mister sa kanyang mga tauhan sa naitayong kabuhayan—umabot sa 25 ang kanyang mga tauhan sa trabaho.
Masasabi nating lumang tugtugin na ang ganito—ganyan din ang ipinangangalandakang kuwento ni Sen. Manuel B. Villar, Jr. na nagtindero naman ng hipon sa Divisoria para matustusan ang kanyang pag-aaral na nang makatapos, pumasok sa isang higanteng kompanya sa konstruksiyon. Ni hindi na nga nangibayong-dagat nang magbitiw, ginamit ang separation pay para makabili ng segunda-manong trak na panghakot ng graba’t buhangin. Kinontrata ang dating pinapasukang kompanya para tustusan ng graba’t buhangin. Hanggang sa unti-unting lumago.
Basta huwag abahin ang mumunting butil ng bato—na kapag natipon maihahalo sa apog, at tubig na haliging titindig para tumayog ang gusali.
Bilin nga ni Dr. Jose P. Rizal: Katulad ng bato sa ilang ang tao na walang ambisyon, na hindi kailanman magiging bahagi ng ititindig na mataas na gusali.
BAYAG lang yata ang dala ni Larry G. Campos nang unang tumuntong sa Maynila. Pero maraming may nakalawit na pabigat o dekorasyon lang yata pero wala talagang paninindigan. Walang binatbat.
Dose anyos siya, walang aasahan na tutustos sa kanyang pangarap na makatapos ng pag-aaral. Pero gusto niyang makatapos. Inot na naglako ng kung anu-ano sa Luneta—naroon ang pananda sa Kilometer Zero. It’s a starting point. From scratch, begin from nothing if you dare to go places. Oh, the places you’ll go if you dare to move your feet fueled by your aspirations. Ad astra per aspera. Kahit gumapang, makakarating pati sa mga bituin—basta’t h’wag titigil sa kagagapang.
Gapang naman ang Campos. Gapang, gapang… gapang. Nakapagtapos.
Iba na ang bihasa sa hirap, may mataas na pinag-aralan pa: natanggap na millwright technician sa global construction giant na sikat noon, ang Atlantic Gulf & Pacific Co. pero hindi pa rin sapat ang kita—nakapag-asawa na siya’t may panganay na, at magsasalo silang mag-anak sa suweldong P14 sang-araw.
Hindi sapat ang kita. Sinubukang mangibang-bayan nitong 1975—umabot nang anim na buwang singkad, wala pang tawag mula sa inaasintang pasukan. Balik-trabaho’t napadestino sa Bukidnon, bitbit ang pamilya.
Sa Iran napatapon si Campos, 1976 na—sa konstruksiyon pa rin ang kayod, nadestino naman sa kung saan-saang lupalop. Algeria, Bangladesh, Oman, Papua New Guinea, Saudi Arabia. Saanman at anuman ang gusaling ititindig, pangunahing sangkap ang graba.
Hindi na kailangang ituon ang paningin sa itaas para maghagilap ng magandang manenegosyo. Kailangang lumuhod—tuloy na sa panalangin at pasasalamat sa Maykapal—at tiyak na masusumpungan ng mata ang mga sangkap sa pagtitindig ng tahanan man o gusali.
Buhat sa naipong halaga mula pamamasukan sa ibayong lupalop, sinimulan ng mag-asawang Campos ang kanilang negosyo nitong 1994. Nakatutok lang sa alam na alam gawin ni mister—erection.
Oo, mga kailangang sangkap sa pagbuo ng matibay na bahay at gusali. Hollow blocks, buhangin, graba saka panambak..
Nagmula palibhasa sa ibaba’t gumapang paitaas, naging mapagkupkop si mister sa kanyang mga tauhan sa naitayong kabuhayan—umabot sa 25 ang kanyang mga tauhan sa trabaho.
Masasabi nating lumang tugtugin na ang ganito—ganyan din ang ipinangangalandakang kuwento ni Sen. Manuel B. Villar, Jr. na nagtindero naman ng hipon sa Divisoria para matustusan ang kanyang pag-aaral na nang makatapos, pumasok sa isang higanteng kompanya sa konstruksiyon. Ni hindi na nga nangibayong-dagat nang magbitiw, ginamit ang separation pay para makabili ng segunda-manong trak na panghakot ng graba’t buhangin. Kinontrata ang dating pinapasukang kompanya para tustusan ng graba’t buhangin. Hanggang sa unti-unting lumago.
Basta huwag abahin ang mumunting butil ng bato—na kapag natipon maihahalo sa apog, at tubig na haliging titindig para tumayog ang gusali.
Bilin nga ni Dr. Jose P. Rizal: Katulad ng bato sa ilang ang tao na walang ambisyon, na hindi kailanman magiging bahagi ng ititindig na mataas na gusali.
Pa’no na kung torotot lang?
“…just as middle C struck on a piano will cause
the C string of another piano to vibrate in sympathy.”
NAITAMPOK minsan si Mang Levi Celerio sa National Geographic o Discovery Channel yata. Humuhugot ng himig sa kung anu-ano lang na dahon na mapipitas sa paligid. Ilalapat ang piñatas na dahon sa bibig. Bubugahan ng himig—kahit papiyak o paigik mang tunog na mapipilit.
Sa piraso ng papel na inilapat sa mga ngipin ng suklay—doon naman ako natutong ibunton ang hininga na may kalakip na himig. Dadaloy at dadaloy ang tugtog at tunog.
Musika sa sariling hininga ang susi para magpalabas ng tunog sa dahon o sa papel na nakalapat sa mga ngipin ng suklay.
Hindi susuka ng musika kahit plawta, klarinete, silindro o torotot kung hindi hihipan ng bunton ng hininga.
Malas lang ng may halitosis. Tiyak na umaalingasaw na halinghing ng Bee Gees o Air Supply ang mailalabas, este, maidadahak na plema, pwe-he-he-he!
Kangina lang, kiniliti ng pianista ang piano sa aking likuran matapos makatipan ang batang babae na dalawang linggo lang nakasama sa trabaho. Ni hindi humagikgik o humalakhak ang piano sa aking pandinig—kahit pa kiniliti nga ng pianista ang mga teklado nito. Nakaharap ako sa bukanang pinto ng Sulo Hotel. Nagkakape’t ni hindi nga nasilip man lang ang lingguhang kapihan doon.
Hindi naman kasi humahalakhak o humahagikgik ang dalawang piyesa na piniga-piga niya. Hindi ko matandaan ang una. Obra ni Barry Manilow ang ikalawa—na wala ngang maaantig na kagayang musika’t himig na nakasilid sa mga himaymay ng laman.
Nakatikim na ba siya ng lupit na humahagupit?
Kahit mapanlansi’t mapanlinlang na himig sa ‘Tinikling’ o ‘Maglalatik,’ baka himaymay ng laman ay kuminig—hindi lang makikinig.
Malupit ang hagupit ng ‘Great Balls of Fire’ ni Jerry Lee Lewis. O ‘Play Something Sweet’ ng Three Dog Night. O ‘It’s a Beautiful Day’ ng Queen. Kahit ‘Every Breath You Take’ ni Sting. O ‘It’s Just Another Day’ ng Beatles. ‘Shine on You Crazy Diamond’ ng Pink Floyd. ‘Stuck in a Moment (You Can’t Get Out Of)’ ng U2.
O hiyaw ng ‘Hen-haa!’ kapag ikinadyot ang kabuuan ng palad sa isang yugto sa paglalaro ng chi kung.
Taglay ng bawat himaymay ng ating laman ang samut-saring himig. Dadaloy at dadaloy at dadaloy sa ating mga kilos, gawi at gawa. Lagi’t laging maghahagilap, makakatagpo ng mga kaugong at katugon, kaakma’t katugma.
At doon tayo magkakaugnay, hindi balakid ang layo at lagay ng panahon.
Padadaluyin natin ang mga isinimpan at sininop na himig sa napakaraming paraan at pamamaraan.
Maaari na nililikom muna sa dibdib. Ititibok bilang lihim at liham na himig. Pipintig. Unti-unti na magiging mga pantig.
Tuwang tuwa ang mga diyaske kong anak nang unang bumuo ako ng torotot sa binilot na piraso ng dahong saging. Sa wastong paraan lang pala ang paghugot ng kahit sampigtal na himig mula sa mga sangkap sa paligid.
Nariyan man at iglap mahagilap ang sangkap, kailangan pa rin ng sariling hininga sa nalikhang kagamitan para pumiga ng kahit sampatak na musika.
Sa halip na magbuka ng bibig—tulad sa pokpok na ibibisaklat ang piyerna para masalaksakan ang nakangangang alkansiya ng troso man o braso—kailangang itikom ang bibig upang walang makalabas na salita.
Ititikom ang mga labi sa pinitpit na dunggot ng binuong torotot. Saka doon ibubuhos unti-unti ang hininga upang ang anumang sasambiting bungkos ng pangungusap ay maging katiting na himig.
Too-o-o—o—ot!
Nasulyapan ko yata ang pinagsanib na kislap at diklap ng Milky Way sa liyab ng balintataw nina Bilog, Podying, Kukudyu at Puwit—sila ang mga magiliw kong anak—nang una silang humihip sa torotot na gina lang mula ilang hiay na dahon ng saging.
Where else can you find music and magic but in the plainest of plain things?
Pero kahit torotot lang ang kayang katasan ng pagas at pagak na musika, kahit sa himay na dahon na pinitas sa paligid, doon muna ilapat at itikom ang bibig.
Sa doon ibuhos ang kinikimkim at tinitipong balumbon ng hininga sa dibdib.
Too-o-o-ot!
Nagmula ‘yan sa dibdib. Baka nga mula pa sa puso. Hinugot sa pintig.
“…just as middle C struck on a piano will cause
the C string of another piano to vibrate in sympathy.”
NAITAMPOK minsan si Mang Levi Celerio sa National Geographic o Discovery Channel yata. Humuhugot ng himig sa kung anu-ano lang na dahon na mapipitas sa paligid. Ilalapat ang piñatas na dahon sa bibig. Bubugahan ng himig—kahit papiyak o paigik mang tunog na mapipilit.
Sa piraso ng papel na inilapat sa mga ngipin ng suklay—doon naman ako natutong ibunton ang hininga na may kalakip na himig. Dadaloy at dadaloy ang tugtog at tunog.
Musika sa sariling hininga ang susi para magpalabas ng tunog sa dahon o sa papel na nakalapat sa mga ngipin ng suklay.
Hindi susuka ng musika kahit plawta, klarinete, silindro o torotot kung hindi hihipan ng bunton ng hininga.
Malas lang ng may halitosis. Tiyak na umaalingasaw na halinghing ng Bee Gees o Air Supply ang mailalabas, este, maidadahak na plema, pwe-he-he-he!
Kangina lang, kiniliti ng pianista ang piano sa aking likuran matapos makatipan ang batang babae na dalawang linggo lang nakasama sa trabaho. Ni hindi humagikgik o humalakhak ang piano sa aking pandinig—kahit pa kiniliti nga ng pianista ang mga teklado nito. Nakaharap ako sa bukanang pinto ng Sulo Hotel. Nagkakape’t ni hindi nga nasilip man lang ang lingguhang kapihan doon.
Hindi naman kasi humahalakhak o humahagikgik ang dalawang piyesa na piniga-piga niya. Hindi ko matandaan ang una. Obra ni Barry Manilow ang ikalawa—na wala ngang maaantig na kagayang musika’t himig na nakasilid sa mga himaymay ng laman.
Nakatikim na ba siya ng lupit na humahagupit?
Kahit mapanlansi’t mapanlinlang na himig sa ‘Tinikling’ o ‘Maglalatik,’ baka himaymay ng laman ay kuminig—hindi lang makikinig.
Malupit ang hagupit ng ‘Great Balls of Fire’ ni Jerry Lee Lewis. O ‘Play Something Sweet’ ng Three Dog Night. O ‘It’s a Beautiful Day’ ng Queen. Kahit ‘Every Breath You Take’ ni Sting. O ‘It’s Just Another Day’ ng Beatles. ‘Shine on You Crazy Diamond’ ng Pink Floyd. ‘Stuck in a Moment (You Can’t Get Out Of)’ ng U2.
O hiyaw ng ‘Hen-haa!’ kapag ikinadyot ang kabuuan ng palad sa isang yugto sa paglalaro ng chi kung.
Taglay ng bawat himaymay ng ating laman ang samut-saring himig. Dadaloy at dadaloy at dadaloy sa ating mga kilos, gawi at gawa. Lagi’t laging maghahagilap, makakatagpo ng mga kaugong at katugon, kaakma’t katugma.
At doon tayo magkakaugnay, hindi balakid ang layo at lagay ng panahon.
Padadaluyin natin ang mga isinimpan at sininop na himig sa napakaraming paraan at pamamaraan.
Maaari na nililikom muna sa dibdib. Ititibok bilang lihim at liham na himig. Pipintig. Unti-unti na magiging mga pantig.
Tuwang tuwa ang mga diyaske kong anak nang unang bumuo ako ng torotot sa binilot na piraso ng dahong saging. Sa wastong paraan lang pala ang paghugot ng kahit sampigtal na himig mula sa mga sangkap sa paligid.
Nariyan man at iglap mahagilap ang sangkap, kailangan pa rin ng sariling hininga sa nalikhang kagamitan para pumiga ng kahit sampatak na musika.
Sa halip na magbuka ng bibig—tulad sa pokpok na ibibisaklat ang piyerna para masalaksakan ang nakangangang alkansiya ng troso man o braso—kailangang itikom ang bibig upang walang makalabas na salita.
Ititikom ang mga labi sa pinitpit na dunggot ng binuong torotot. Saka doon ibubuhos unti-unti ang hininga upang ang anumang sasambiting bungkos ng pangungusap ay maging katiting na himig.
Too-o-o—o—ot!
Nasulyapan ko yata ang pinagsanib na kislap at diklap ng Milky Way sa liyab ng balintataw nina Bilog, Podying, Kukudyu at Puwit—sila ang mga magiliw kong anak—nang una silang humihip sa torotot na gina lang mula ilang hiay na dahon ng saging.
Where else can you find music and magic but in the plainest of plain things?
Pero kahit torotot lang ang kayang katasan ng pagas at pagak na musika, kahit sa himay na dahon na pinitas sa paligid, doon muna ilapat at itikom ang bibig.
Sa doon ibuhos ang kinikimkim at tinitipong balumbon ng hininga sa dibdib.
Too-o-o-ot!
Nagmula ‘yan sa dibdib. Baka nga mula pa sa puso. Hinugot sa pintig.
Digital writing
NAGHAMBING pa mandin ng paraan para gumawa ng diesel, gasolina’t kauring panggatong.
Napagbalingan ang malawakang pagtatanim ng kirisol na mas kilala bilang tuba-tuba—mas magiging tanyag sa pangalang Jatropha curcas. Inaasahang aani ng 5-7 tonelada ng butong kirisol bawat ektarya na tatabo ng may P50,000 santaon.
Makakapiga ng sanlitrong langis sa tatlong kilong buto ng kirisol. Sa tingian, papatak na P30 por litro ng bio-diesel.
Hindi naman lubusang nakabisaklat ang baraha ng mga higanteng kompanya ng langis para lumikha nng panggating na itutustis sa mga industriya’t transportasyon.
Pero meron nang masisilip sa kanilang binabalak. Naglaan na ang BP—kilala dati sa tawag na British Petroleum ng $500 milyon na itutustos sa 10 taon para sa pananaliksik at tuluyang paglikha ng mga mikroorganismo na tahasang lilikha ng gasolina, diesel, at iba pang panggatong mula organic wastes—pati sapal ng kirisol na pinigaan ng langis!
Matagal na nating natukoy ang mga tinatawag na methagenic bacteria—na nabubuhay na walang oxygen, nagtusak sa mga dayaming babad sa tubig at lumilikha nga ng methane o likas na gas.
Compressed natural gas (CNG) o methane ang gatong ng pampublikong transportasyon sa South Korea, Japan at The Netherlands para makaiwas sa polusyon sa hangin. Para rin makaangkop sa mga itinatakda ng kani-kanilang clean air act.
Nagkani-kaniyang diskarte na ang mga bansa at korporasyong dambuhala para makahagilap ng tustos-panggatong sa mga industriya at transportasyon sakaling masaid na ang krudo matapos 60 taon o sansiglo.
Saanman sipatin, astig ang binubuong balak ng mga dambuhalang kompanyang tulad ng BP. Nananalig sa mga magagawang himala ng biotechnology, plunking down millions where the mouth is.
Nasa ganitong bahagi na ang binubunong sulatin nang biglang nagkahindut-hindot ang gamit na computer. It crashed.
Nakasalpak pa naman doon ang file ng isang survey sa mahigit 70 kompanya sa Pilipinas na nakatuon na rin sa biotechnology.
Hindi naman siguro inaapuntahan ng information overload ang personal computer. Ni hindi naman ito kailangang maghimay sa samut-saring himaymay ng kaalaman para unawain,para gawan ng ulat na tulad ng daloy ng aking gawain sa araw-araw.
Mapipilitan na naman na sumabak sa tinatawag na digital writing, the state-of-the-art technology in word processing that dates back to a few eons when ‘em scholars did cuneiform writing on clay tablets. Tablets like that must have been a bit difficult to swallow.
Balik nga sa sulat-kamay na ipagkakanulo ang mga katangian ng aking pagkatao—nakahilig sa gawing kanan ang bawat titik na magpapahiwatig na ako’y galing sa tinatawag na sentimental hospital, pwe-he-he-he!
Timbog din ang ikinakanlong na tatag ng pulso na kailangan sa maliksing pag-unday ng baling sungay sa pagitan ng mga tadyang. Teka, dalawang pelikulang wuxia mula China ang nagsaad ng ganoon—masusukat mula sa makinis na panulat ang kahusayan ng kamay sa paggamit ng patalim.
Baka ganoon nga. Gagabayan kasi ng isip ang malamyos na daloy ng mga kataga na ilalapat sa papel. Hindi naman talaga lakas ang ginagamit sa mga iglap napagpihit ng patalim—diwa talaga. Kasi nga, focused thought can be faster than the speed of light.
Sinisipat ko ngayon ang pahinang napuno ng mga kataga, bantas, at talata. Hindi naman mukhang kinalahig ng manok o kinalkal ng pusa. Maraming ibubunyag ang sulating ito sa mga katangian na ikinukubli ko.
Maraming nailalahad at naisasaad ang sulat-kamay sa mga may kakayahang bumasa nito—graphologists yata ang tawag sa kanila.
Marami tayong naikukubli sa ating tunay na pagkatao—matatakpan ng text messages, ng sulat sa electronic mail.
Masuyong nahaplos ng aking kamay at galang-galangan o wrist ang pisngi ng papel sa singkad ng aking pagsusulat. That’s something so tender, so intimate, so doting.
‘Kakautog tuloy.
Mwa-ha-ha-ha-haw!
1645H
10 July 2007
NAGHAMBING pa mandin ng paraan para gumawa ng diesel, gasolina’t kauring panggatong.
Napagbalingan ang malawakang pagtatanim ng kirisol na mas kilala bilang tuba-tuba—mas magiging tanyag sa pangalang Jatropha curcas. Inaasahang aani ng 5-7 tonelada ng butong kirisol bawat ektarya na tatabo ng may P50,000 santaon.
Makakapiga ng sanlitrong langis sa tatlong kilong buto ng kirisol. Sa tingian, papatak na P30 por litro ng bio-diesel.
Hindi naman lubusang nakabisaklat ang baraha ng mga higanteng kompanya ng langis para lumikha nng panggating na itutustis sa mga industriya’t transportasyon.
Pero meron nang masisilip sa kanilang binabalak. Naglaan na ang BP—kilala dati sa tawag na British Petroleum ng $500 milyon na itutustos sa 10 taon para sa pananaliksik at tuluyang paglikha ng mga mikroorganismo na tahasang lilikha ng gasolina, diesel, at iba pang panggatong mula organic wastes—pati sapal ng kirisol na pinigaan ng langis!
Matagal na nating natukoy ang mga tinatawag na methagenic bacteria—na nabubuhay na walang oxygen, nagtusak sa mga dayaming babad sa tubig at lumilikha nga ng methane o likas na gas.
Compressed natural gas (CNG) o methane ang gatong ng pampublikong transportasyon sa South Korea, Japan at The Netherlands para makaiwas sa polusyon sa hangin. Para rin makaangkop sa mga itinatakda ng kani-kanilang clean air act.
Nagkani-kaniyang diskarte na ang mga bansa at korporasyong dambuhala para makahagilap ng tustos-panggatong sa mga industriya at transportasyon sakaling masaid na ang krudo matapos 60 taon o sansiglo.
Saanman sipatin, astig ang binubuong balak ng mga dambuhalang kompanyang tulad ng BP. Nananalig sa mga magagawang himala ng biotechnology, plunking down millions where the mouth is.
Nasa ganitong bahagi na ang binubunong sulatin nang biglang nagkahindut-hindot ang gamit na computer. It crashed.
Nakasalpak pa naman doon ang file ng isang survey sa mahigit 70 kompanya sa Pilipinas na nakatuon na rin sa biotechnology.
Hindi naman siguro inaapuntahan ng information overload ang personal computer. Ni hindi naman ito kailangang maghimay sa samut-saring himaymay ng kaalaman para unawain,para gawan ng ulat na tulad ng daloy ng aking gawain sa araw-araw.
Mapipilitan na naman na sumabak sa tinatawag na digital writing, the state-of-the-art technology in word processing that dates back to a few eons when ‘em scholars did cuneiform writing on clay tablets. Tablets like that must have been a bit difficult to swallow.
Balik nga sa sulat-kamay na ipagkakanulo ang mga katangian ng aking pagkatao—nakahilig sa gawing kanan ang bawat titik na magpapahiwatig na ako’y galing sa tinatawag na sentimental hospital, pwe-he-he-he!
Timbog din ang ikinakanlong na tatag ng pulso na kailangan sa maliksing pag-unday ng baling sungay sa pagitan ng mga tadyang. Teka, dalawang pelikulang wuxia mula China ang nagsaad ng ganoon—masusukat mula sa makinis na panulat ang kahusayan ng kamay sa paggamit ng patalim.
Baka ganoon nga. Gagabayan kasi ng isip ang malamyos na daloy ng mga kataga na ilalapat sa papel. Hindi naman talaga lakas ang ginagamit sa mga iglap napagpihit ng patalim—diwa talaga. Kasi nga, focused thought can be faster than the speed of light.
Sinisipat ko ngayon ang pahinang napuno ng mga kataga, bantas, at talata. Hindi naman mukhang kinalahig ng manok o kinalkal ng pusa. Maraming ibubunyag ang sulating ito sa mga katangian na ikinukubli ko.
Maraming nailalahad at naisasaad ang sulat-kamay sa mga may kakayahang bumasa nito—graphologists yata ang tawag sa kanila.
Marami tayong naikukubli sa ating tunay na pagkatao—matatakpan ng text messages, ng sulat sa electronic mail.
Masuyong nahaplos ng aking kamay at galang-galangan o wrist ang pisngi ng papel sa singkad ng aking pagsusulat. That’s something so tender, so intimate, so doting.
‘Kakautog tuloy.
Mwa-ha-ha-ha-haw!
1645H
10 July 2007
Sunday, July 08, 2007
Tigib sa igib
TUBIG halos ang kabuuan ng ating katawan. Mahigit 70 bahagdan, 61% sa oxygen na pantustos sa pagliyab at 10% sa hydrogen na sangkap naman sa pagsambulat. Hangin, metal at mineral na alabok ang iba pa—23% carbon, 2.6% nitrogen, 1.4% calcium, 1.1%
phosphorous, at katiting na iba pang 36 na sangkap. Hinango nga sa alabok ang iba pang bahagi pero tila luad na binantuan ng tubig. Upang mahubog na palayok, banga, burnay o anumang anyong angkop na sisidlan o magagamit na tinggalan.
Pumapalo lang sa P400 sambuwan ang buwanang bayad namin sa maalat-alat na tubig na itinutustos ng local water district. Tipid na ‘yon. Pati pinaghugasan ng gamit sa kusina’t hapag-kainan o pinagbanlawan ng labada’y pandilig sa aming halamanan.
Bawat dalawang linggo’y bumibili naman ng P100, tatlong three-gallon jerry jugs. Para naman sa pang-araw-araw na inumin.
Pumapalo na pala sa P600 sambuwan ang kailangang gugulin sa tubig.
Natikman ko rin namang mag-igib ng tubig—dalawang piso sambalagwit o sampares ng balde na tig-15 kilo ang laman, titimbain sa pampublikong poso’t papasanin sa balikat sa layong may isang kilometro.
Dalawang tuong ang kailangang punuin sa araw-araw. Tigdosenang balde ang laman ng tuong. Sandosenang hakot, sandosenang kilometrong may pabigat sa balikat, sandosenang kilometro na magaan ang paglalakad.
Araw-araw ang ganoong gawain. Parang rituwal. Pangunahing pangangailangan kasi ang tubig sa pamamahay. Sa pamumuhay.
May araw na maaawitang umigib para sa ibang bahay. Santuong ang karaniwang pupunuin—papatak na P12 lang ang bayad pero masaya na rin sa bulsa ang ganoong halaga. Hindi makakapulot ng ganoong salapi kahit maglakad ng 12 kilometro— at ganoon ang haba ng lalakarin habang nakasampay ang balagwit o pingga sa balikat, at 30 kilong bigat ng tubig sa dalawang balde ang binubuhat.
Kung tutuusin, 360 balde ng tubig pala ang nasasalok sa sambuwan. Kung lalapatan ng halaga, mas nakamura nang kaunti ang P360 katumbas ng sambuwang igiban noon sa P400 na buwanang bayad namin sa tubig ngayon, oops, hindi pa kasama ang para sa inumin. Hindi pa kailangang malinsad halos ang balikat sa pagtimba’t magtala ng 360 kilometrong lakaran bawat buwan. Teka, teka: mas mataas nga pala ang palit ng piso sa dollar sa panahong iyon, ni hindi pa nga ako tumutuntong sa ika-20 taon.
Mayroon namang matatawag na gantimpagal—katumbas na sukli sa pagpapagal.
Hindi nakakalimot ang laman na nagsalin ng napakaraming bunton ng gunita, ah, muscle memory ang tawag doon. Natigib sa igib.
Kapag nakagawian na ng katawan hindi na malilimutan—ang halos walang humpay na imbay ng bisig at kamay sa pagtimba, para bang nagbabayo ng palay o pinipig sa lusong. Parang nagdidikdik ng mga sangkap sa nilupak na saging at balinghoy. Parang pandalas na pagsakyod ng 30 kilong bigat na baling sungay sa pagitan ng mga tadyang…
Kahiyaan o kasubuan yata ang mapasabak sa pagdikdik ng mga sangkap sa nilupak. Karaniwang dakong hapon ginaganap. Mga tatlo o limang kilo ang bigat ng halo, taas-baba, taas-baba, taas-baba sa bunganga ng lusong. Nakamasid ang mga dalagang kasama. Nakamatyag ang mga kasamang binata. Nakatuon ang pansin ng ilang matanda—na maaaring mga magulang o kaanak ng sinusuyong dilag… Hanggang saan tatagal ang lakas ng bisig, gulugod at balikat sa walang humpay na pagbayo sa papakunat nang papakunat na nilupak? (It was an in situ test of stamina. An impromptu test of the heart it is. The heart-pounding spartan rite of sorts to turn up a native delicacy is mostly an affair of the heart.)
Napupuno ang dalawang tuong matapos ang hindi mabilang na imbay ng bisig-gulugod-balikat-kamay sa pagtimba, sa sandosenang hakot ng kabuuang 720 kilo ng tubig na itatahak sa may 12 kilometro’t 12 pang kilometro na magaan ang nakapasan sa balikat… Ganoon ang nakagawian sa araw-araw.
Mapapagod. At mapupuno rin marahil ang sariling bungo sa bulwak ng endorphin— ang tinatawag na happy hormone na mag-iiwan ng hindi maipaliwanag na saya at gaan sa kalooban.
Hindi matabang sa panlasa ang tubig nang panahong iyon. Napakatamis. Nalalasahan pa hanggang sa ngayon ang tamis ng tubig na iyon.
Tamis na tigib sa igib.
TUBIG halos ang kabuuan ng ating katawan. Mahigit 70 bahagdan, 61% sa oxygen na pantustos sa pagliyab at 10% sa hydrogen na sangkap naman sa pagsambulat. Hangin, metal at mineral na alabok ang iba pa—23% carbon, 2.6% nitrogen, 1.4% calcium, 1.1%
phosphorous, at katiting na iba pang 36 na sangkap. Hinango nga sa alabok ang iba pang bahagi pero tila luad na binantuan ng tubig. Upang mahubog na palayok, banga, burnay o anumang anyong angkop na sisidlan o magagamit na tinggalan.
Pumapalo lang sa P400 sambuwan ang buwanang bayad namin sa maalat-alat na tubig na itinutustos ng local water district. Tipid na ‘yon. Pati pinaghugasan ng gamit sa kusina’t hapag-kainan o pinagbanlawan ng labada’y pandilig sa aming halamanan.
Bawat dalawang linggo’y bumibili naman ng P100, tatlong three-gallon jerry jugs. Para naman sa pang-araw-araw na inumin.
Pumapalo na pala sa P600 sambuwan ang kailangang gugulin sa tubig.
Natikman ko rin namang mag-igib ng tubig—dalawang piso sambalagwit o sampares ng balde na tig-15 kilo ang laman, titimbain sa pampublikong poso’t papasanin sa balikat sa layong may isang kilometro.
Dalawang tuong ang kailangang punuin sa araw-araw. Tigdosenang balde ang laman ng tuong. Sandosenang hakot, sandosenang kilometrong may pabigat sa balikat, sandosenang kilometro na magaan ang paglalakad.
Araw-araw ang ganoong gawain. Parang rituwal. Pangunahing pangangailangan kasi ang tubig sa pamamahay. Sa pamumuhay.
May araw na maaawitang umigib para sa ibang bahay. Santuong ang karaniwang pupunuin—papatak na P12 lang ang bayad pero masaya na rin sa bulsa ang ganoong halaga. Hindi makakapulot ng ganoong salapi kahit maglakad ng 12 kilometro— at ganoon ang haba ng lalakarin habang nakasampay ang balagwit o pingga sa balikat, at 30 kilong bigat ng tubig sa dalawang balde ang binubuhat.
Kung tutuusin, 360 balde ng tubig pala ang nasasalok sa sambuwan. Kung lalapatan ng halaga, mas nakamura nang kaunti ang P360 katumbas ng sambuwang igiban noon sa P400 na buwanang bayad namin sa tubig ngayon, oops, hindi pa kasama ang para sa inumin. Hindi pa kailangang malinsad halos ang balikat sa pagtimba’t magtala ng 360 kilometrong lakaran bawat buwan. Teka, teka: mas mataas nga pala ang palit ng piso sa dollar sa panahong iyon, ni hindi pa nga ako tumutuntong sa ika-20 taon.
Mayroon namang matatawag na gantimpagal—katumbas na sukli sa pagpapagal.
Hindi nakakalimot ang laman na nagsalin ng napakaraming bunton ng gunita, ah, muscle memory ang tawag doon. Natigib sa igib.
Kapag nakagawian na ng katawan hindi na malilimutan—ang halos walang humpay na imbay ng bisig at kamay sa pagtimba, para bang nagbabayo ng palay o pinipig sa lusong. Parang nagdidikdik ng mga sangkap sa nilupak na saging at balinghoy. Parang pandalas na pagsakyod ng 30 kilong bigat na baling sungay sa pagitan ng mga tadyang…
Kahiyaan o kasubuan yata ang mapasabak sa pagdikdik ng mga sangkap sa nilupak. Karaniwang dakong hapon ginaganap. Mga tatlo o limang kilo ang bigat ng halo, taas-baba, taas-baba, taas-baba sa bunganga ng lusong. Nakamasid ang mga dalagang kasama. Nakamatyag ang mga kasamang binata. Nakatuon ang pansin ng ilang matanda—na maaaring mga magulang o kaanak ng sinusuyong dilag… Hanggang saan tatagal ang lakas ng bisig, gulugod at balikat sa walang humpay na pagbayo sa papakunat nang papakunat na nilupak? (It was an in situ test of stamina. An impromptu test of the heart it is. The heart-pounding spartan rite of sorts to turn up a native delicacy is mostly an affair of the heart.)
Napupuno ang dalawang tuong matapos ang hindi mabilang na imbay ng bisig-gulugod-balikat-kamay sa pagtimba, sa sandosenang hakot ng kabuuang 720 kilo ng tubig na itatahak sa may 12 kilometro’t 12 pang kilometro na magaan ang nakapasan sa balikat… Ganoon ang nakagawian sa araw-araw.
Mapapagod. At mapupuno rin marahil ang sariling bungo sa bulwak ng endorphin— ang tinatawag na happy hormone na mag-iiwan ng hindi maipaliwanag na saya at gaan sa kalooban.
Hindi matabang sa panlasa ang tubig nang panahong iyon. Napakatamis. Nalalasahan pa hanggang sa ngayon ang tamis ng tubig na iyon.
Tamis na tigib sa igib.
Saturday, July 07, 2007
Dawit sa awit
"... middle C struck on a piano will cause
the C string of another piano to vibrate in sympathy.”
MABABAHALA minsan sa mga lumulutang na tunog mula kalipunan ng mga halamang halos nakapaligid sa tahanan—walang humpay halos ang awit ng mga kuliglig at lukton yata sapul pagkagat ng dilim hanggang sa takipsilim.
Hindi kailangang maging mamad o manhid ang pandama at pandinig. Mapapansin na lang na nanunuot ang himig na likha ng mga kulisap sa himaymay ng laman. Sumisiksik. Dumadaloy na tila malamyos na haplos-alon ng kuryente.
May gubat sa bawat ahas— o mawalay man ang animal sa kanyang kinamulatang paligid, mananatiling nakalimbag sa kalooban niya ang kabuuan ng kapaligirang iyon.
Baka ganoon ang isinasalin ng mga kuliglig at lukton. Mga kakatwang pintig at pitlag na ihahasik nila sa hangin at papawirin. Mga pintig at pitlag na baka hinango naman nila sa labia majora, o baka sa puson at kailaliman ng lupa. Ihahasik sa hangin. May makakasagap. Masasalinan—hawa’t dawit sa awit ng mga lukton at kuliglig.
It takes a certain sensitivity, or maybe a vulnerability to be affected by such a contagion. For want of an apt word, let me ply that, “contagion.”
Pero marami naman sa atin ang matindi ang immunity. Manhid o mamad na marahil ang pandama. Hindi na talaga tatablan ng mga ganoong kakaibang pintig, hibik—hindi hikbi—at himig. Meron namang makarinig lang na may kumakanta ng “My Way” sa videoke, tiyak na aapuntahan ng ‘di-maipaliwanag na ngitngit at murderous rage, totodasin ang sinumang nangahas na kumakanta. Ayon sa mga ulat, marami nang natigok sa pagtatangkang kantahin iyon.
Hindi ko naman maipaliwanag ang dahilan kung bakit sumasakit ang dibdib ko tuwing maririnig ang alulong ng Bee Gees at Air Supply. At mahirap ding maliwanagan kung bakit mas karumal-dumal man yata sa tainga ang tunog ng tropang Sergio Mendez, Fleetwood Mac, Earth Wind and Fire, Fifth Dimension, Grateful Dead, The Who, Chicago o sina Astrud Gilberto, Janis Ian at Janis Joplin, ba’t hindi sila nakahiligang pakinggan?
Manhid na tayo sa naging palasak na ring tone, “Hello Garci!”
Pero kakaiba talaga sa pandama ang masasagap na hibik at himig mula halamanang paligid. Iba ang hagod. Kakaiba ang lamyos ng pagyapos sa dibdib at paglamukos sa himaymay ng kalamnan.
For want of a tuning fork to attune the body electric piano to such a primal stream of sounds, let me just point to the so-called sacred sound—something called mantra or a mental brace of sorts to keep one’s stream of thoughts on a tenable hold. I know, I know: dental braces are much more hip than mental braces…
Madalas na lang na sundan ang pumapailanlang na mantra mula sa mga lukton at kuliglig.
Shhh:r-e-e-e-e-e-m… Katunog talaga ng binhing kataga na alay sa bathaluman ng kariktan at kasaganaan—Lakshmi ang kanyang pangalan.
K-r-r: e-e-e-e-e-e-m… Ah, ganoon naman ang binhing kataga na inihahandog sa bathaluman ng pagkitil at pagpuksa. Kay Kali.
Nagkataon lang siguro na magkasintunog ang mga tinatawag na binhing kataga at ang umaalimpuyong hibik at himig ng mga nakakubling kulisap saanmang singit at sulok ng aming halamanan.
Nitong nakalipas na linggo, itinakbo naman ng Yahoo! sa kanilang hanay ng balita ang mga tunog na inihihibik ng mga puno, opo, mga puno sa kagubatan. Mayroon din silang inihahasik na kakatwang himig, parang pinagsanib na buntong-hininga at alulong na hinugot mula ilalim ng kung anong balon.
Na madalas talagang mauulinig ng mga magbubukas ng kanilang dibdib at pandinig kapag gumagalugad saanmang kasukalan.
"... middle C struck on a piano will cause
the C string of another piano to vibrate in sympathy.”
MABABAHALA minsan sa mga lumulutang na tunog mula kalipunan ng mga halamang halos nakapaligid sa tahanan—walang humpay halos ang awit ng mga kuliglig at lukton yata sapul pagkagat ng dilim hanggang sa takipsilim.
Hindi kailangang maging mamad o manhid ang pandama at pandinig. Mapapansin na lang na nanunuot ang himig na likha ng mga kulisap sa himaymay ng laman. Sumisiksik. Dumadaloy na tila malamyos na haplos-alon ng kuryente.
May gubat sa bawat ahas— o mawalay man ang animal sa kanyang kinamulatang paligid, mananatiling nakalimbag sa kalooban niya ang kabuuan ng kapaligirang iyon.
Baka ganoon ang isinasalin ng mga kuliglig at lukton. Mga kakatwang pintig at pitlag na ihahasik nila sa hangin at papawirin. Mga pintig at pitlag na baka hinango naman nila sa labia majora, o baka sa puson at kailaliman ng lupa. Ihahasik sa hangin. May makakasagap. Masasalinan—hawa’t dawit sa awit ng mga lukton at kuliglig.
It takes a certain sensitivity, or maybe a vulnerability to be affected by such a contagion. For want of an apt word, let me ply that, “contagion.”
Pero marami naman sa atin ang matindi ang immunity. Manhid o mamad na marahil ang pandama. Hindi na talaga tatablan ng mga ganoong kakaibang pintig, hibik—hindi hikbi—at himig. Meron namang makarinig lang na may kumakanta ng “My Way” sa videoke, tiyak na aapuntahan ng ‘di-maipaliwanag na ngitngit at murderous rage, totodasin ang sinumang nangahas na kumakanta. Ayon sa mga ulat, marami nang natigok sa pagtatangkang kantahin iyon.
Hindi ko naman maipaliwanag ang dahilan kung bakit sumasakit ang dibdib ko tuwing maririnig ang alulong ng Bee Gees at Air Supply. At mahirap ding maliwanagan kung bakit mas karumal-dumal man yata sa tainga ang tunog ng tropang Sergio Mendez, Fleetwood Mac, Earth Wind and Fire, Fifth Dimension, Grateful Dead, The Who, Chicago o sina Astrud Gilberto, Janis Ian at Janis Joplin, ba’t hindi sila nakahiligang pakinggan?
Manhid na tayo sa naging palasak na ring tone, “Hello Garci!”
Pero kakaiba talaga sa pandama ang masasagap na hibik at himig mula halamanang paligid. Iba ang hagod. Kakaiba ang lamyos ng pagyapos sa dibdib at paglamukos sa himaymay ng kalamnan.
For want of a tuning fork to attune the body electric piano to such a primal stream of sounds, let me just point to the so-called sacred sound—something called mantra or a mental brace of sorts to keep one’s stream of thoughts on a tenable hold. I know, I know: dental braces are much more hip than mental braces…
Madalas na lang na sundan ang pumapailanlang na mantra mula sa mga lukton at kuliglig.
Shhh:r-e-e-e-e-e-m… Katunog talaga ng binhing kataga na alay sa bathaluman ng kariktan at kasaganaan—Lakshmi ang kanyang pangalan.
K-r-r: e-e-e-e-e-e-m… Ah, ganoon naman ang binhing kataga na inihahandog sa bathaluman ng pagkitil at pagpuksa. Kay Kali.
Nagkataon lang siguro na magkasintunog ang mga tinatawag na binhing kataga at ang umaalimpuyong hibik at himig ng mga nakakubling kulisap saanmang singit at sulok ng aming halamanan.
Nitong nakalipas na linggo, itinakbo naman ng Yahoo! sa kanilang hanay ng balita ang mga tunog na inihihibik ng mga puno, opo, mga puno sa kagubatan. Mayroon din silang inihahasik na kakatwang himig, parang pinagsanib na buntong-hininga at alulong na hinugot mula ilalim ng kung anong balon.
Na madalas talagang mauulinig ng mga magbubukas ng kanilang dibdib at pandinig kapag gumagalugad saanmang kasukalan.
Friday, July 06, 2007
Burying buri bags
MUCH noise has been heaped against the ubiquity of plastic bags for dumping garbage and groceries into. Earth-friendly noisemakers want buri bags to replace plastic bags; they even mount rallies and ply lots of sound and fury nudging supermarket chains, convenience stores, and establishments like that to go buri.
Dumping plastic in favor of buri or bamboo cane bags can start up the beginnings of a home yard-based packaging industry in the countryside. That means a lot of unskilled idle hands suddenly hauled into an assembly line for turning up quantities of a familiar carry-all bag. Jobs aside, rural economies can be revved up. We have pipe dreams like that that awaits going into the pipeline.
Supermarket chains and grocery stores aren’t giving up yet on plastic bags. Our earth-friendly noisemakers can howl some more at the moon and the stars. Or do lobotomies on (maybe brain ‘em) supermarket chain or convenience store moguls and grocers who’ll hang on to plastic bags-- that can also be useful for less hurtful suicide via slow asphyxiation.
Enterprising lawmakers in both local and national government levels might craft a proposal or two in aid of legislation for an outright ban on plastic bags— or with the view to send pro-plastic lobbyists into sopping such lawmakers with significant sums to quash an anti-plastic measure.
Or the lawmakers can turn up measures that can provide subsidies—off taxpayers’ pockets, of course—to grocers and retailers who’ll opt to ditch plastic bags and patronize the Pinoy-made bayong, tiklis, kaing or any of its design permutations.
Plastic bags are eyesores; they won’t rot so they stay with you forever clogging drains, canals and waterways. Choking up soil, too. Plastic bags are also handy. They don’t take up much storage space. And quite dirt-cheap fetching less than P5 each for a size suitable to hold up to five kilos of groceries.
Sure, only in America are grocers packing groceries in thick brown paper bags. Pinoys love plastic in this neck of the woods, eh?
As of late, a Filipino biotechnology outfit is wracking its brains to turn up microorganisms that can eat up plastic in a bid to rid the Philippine landscape of eyesores.
As yet, no designer or ergonomics-inclined geek among Pinoys has given much thought at reinventing or re-designing buri bags—kaing, bayong, tiklis, whatever. Or even turning up gadgets for easier, cheaper fabrication to match if not surpass plastic bag’s dirt-cheap price.
Bayong na parang jeepney—a travesty of sound ergonomics, design economy and safety—pero hindi na talaga binago’t inayos ang tarantadong kupal na disenyo.
Say, most plastic is derived from naphtha which, in turn, comes from crude oil. On the other hand, buri, bamboo, rattan, karagumoy, ragiwdiw, nito fern, and an abundance of such materials that go into the making of bayong can be culled off forests and the rural landscape. We’re talking of an inexhaustible, renewable supply chain.
There’s lucrative business in the bayong, mind you. Product engineers, design wizards and similar local bipeds ought to give the carry-all item another look. A good try at reinvention, innovation and redesign, if only to pump down noise levels of Filipinoise-makers nudging grocers to patronize an earth-friendly alternative.
Now, that’s a man-sized challenge that ought to be taken pronto.
MUCH noise has been heaped against the ubiquity of plastic bags for dumping garbage and groceries into. Earth-friendly noisemakers want buri bags to replace plastic bags; they even mount rallies and ply lots of sound and fury nudging supermarket chains, convenience stores, and establishments like that to go buri.
Dumping plastic in favor of buri or bamboo cane bags can start up the beginnings of a home yard-based packaging industry in the countryside. That means a lot of unskilled idle hands suddenly hauled into an assembly line for turning up quantities of a familiar carry-all bag. Jobs aside, rural economies can be revved up. We have pipe dreams like that that awaits going into the pipeline.
Supermarket chains and grocery stores aren’t giving up yet on plastic bags. Our earth-friendly noisemakers can howl some more at the moon and the stars. Or do lobotomies on (maybe brain ‘em) supermarket chain or convenience store moguls and grocers who’ll hang on to plastic bags-- that can also be useful for less hurtful suicide via slow asphyxiation.
Enterprising lawmakers in both local and national government levels might craft a proposal or two in aid of legislation for an outright ban on plastic bags— or with the view to send pro-plastic lobbyists into sopping such lawmakers with significant sums to quash an anti-plastic measure.
Or the lawmakers can turn up measures that can provide subsidies—off taxpayers’ pockets, of course—to grocers and retailers who’ll opt to ditch plastic bags and patronize the Pinoy-made bayong, tiklis, kaing or any of its design permutations.
Plastic bags are eyesores; they won’t rot so they stay with you forever clogging drains, canals and waterways. Choking up soil, too. Plastic bags are also handy. They don’t take up much storage space. And quite dirt-cheap fetching less than P5 each for a size suitable to hold up to five kilos of groceries.
Sure, only in America are grocers packing groceries in thick brown paper bags. Pinoys love plastic in this neck of the woods, eh?
As of late, a Filipino biotechnology outfit is wracking its brains to turn up microorganisms that can eat up plastic in a bid to rid the Philippine landscape of eyesores.
As yet, no designer or ergonomics-inclined geek among Pinoys has given much thought at reinventing or re-designing buri bags—kaing, bayong, tiklis, whatever. Or even turning up gadgets for easier, cheaper fabrication to match if not surpass plastic bag’s dirt-cheap price.
Bayong na parang jeepney—a travesty of sound ergonomics, design economy and safety—pero hindi na talaga binago’t inayos ang tarantadong kupal na disenyo.
Say, most plastic is derived from naphtha which, in turn, comes from crude oil. On the other hand, buri, bamboo, rattan, karagumoy, ragiwdiw, nito fern, and an abundance of such materials that go into the making of bayong can be culled off forests and the rural landscape. We’re talking of an inexhaustible, renewable supply chain.
There’s lucrative business in the bayong, mind you. Product engineers, design wizards and similar local bipeds ought to give the carry-all item another look. A good try at reinvention, innovation and redesign, if only to pump down noise levels of Filipinoise-makers nudging grocers to patronize an earth-friendly alternative.
Now, that’s a man-sized challenge that ought to be taken pronto.
Puwang sa buhay
BUHAY at kamatayan ang nakataya sa puwang—kahit masisipat na wala namang laman ang puwang, it’s an empty space, but its emptiness so vital.
Wala mang masipat sa puwang, meron namang masusukat.
An inch-long-goldfish needs a gallon of water to swim in—a lesser volume of available living space induces retardation, stunted growth. A hectare of grassland can accommodate 45 native goats; add a goat or two and the grassland’s capacity to provide chow for those goats is imperiled. Every man, woman or child needs 45 square meters of space in the home to maintain their sense of well-being.
We’re back to the old-fashioned notion of lebensraum— “living space” which empowers, accrues powers and enhances life.
Nabungkal na naman ang usapin hinggil sa stocking practice sa mga baklad na palakihan ng bangus sa bunganga ng ilog na sumasalin sa isang bahagi ng Lingayen Gulf, Pangasinan. Bangus lang naman ang nakatinggal sa mga ganoong baklad—nagsisiksikan marahil sa kakatwang bilangguan, hahagisan tuwina ng fish pellets para magsikain at magtabaan, saka hahanguin at isasalya sa pamilihan.
Tiyak na tinuos na ng mga fishery experts ang optimum stocking capacity pati maximum stocking capacity—o bilang ng maititinggal na bangus bawat litro o cubic meter ng tabsing. Sa ganitong negosyo, talagang tila kabayong may tapa de ojo ang paningin ng may-ari ng palaisdaang baklad. Bilang lang ng nakatinggal na bangus at inaasam na kita mula bentahan ng bangus ang nakikita.
Mahirap talagang makita ang mga mikrobyo’t mikroorganismo na naglipana’t kahalubilo ng mga isda sa tubig—humihinga rin, kailangan din ng pantustos na hangin o ang tinatawag na biological oxygen demand para manatiling buhay. Ituring din na life support system na nakakabit hindi lang sa iisang agaw-buhay na pasyente. Nakakabit sa buong ospital…
Trabahong tamad ang mag-alaga ng kambing pero parang nag-alaga ng mga kambing sa isang ektaryang kural—hindi lang 45 na ulo na kakayaning tustusan ng damo sa ganoong sukat, baka nagtinggal ng may 100 ulo ng kambing. Masalanta man ang damuhan o magawak pati takip na lupa ng isang ektaryang kural, maaaring tumabas, humakot ng damo sa ibang lunan na mapagkukunan.
Hindi na puwede ang ganoong diskarte sa mga nakabaklad na bangus—saan aamot o hahagilap ng biological oxygen demand na itutustos sa magkahalubilong isda at mikrobyo? Ibobomba ng aerator na sasagap ng hangin sa paligid? Pero hindi naman pure oxygen ang masasagap sa paligid at hindi tahasang maisasalin sa tubig para agad mapakinabangan ng mga titikab-tikab na bangus.
Kaya fishkill ang kasunod. Lulutang sa tubig ang mga bangus. Lalantakan agad ng mga mikrobyo. Mabubulok. Sasansang. Kung ilang milyong pisong puhunan din ang lagas at laspag sa bulsa ng mga may-ari ng palaisdaan.
They’re just out there to hack profits. They don’t make sense at all. Nasalanta na ang mga inaalagaang bangus, nasalanta rin ang balance in the marine biological system in that part of the Lingayen Gulf. That’s not trying to make a living or engage in livelihood—that’s murdering a fragile ecosystem that could put populations out of business.
Siguro’y nahuhulaan na ninyo ang sanhi ng matiim at tumataginting na linamnam ng free-range chicken or jamon serrano de bellotas culled off free-ranging swine.
It’s the lush taste of freedom, and the opulence of space in ‘em, that’s what.
BUHAY at kamatayan ang nakataya sa puwang—kahit masisipat na wala namang laman ang puwang, it’s an empty space, but its emptiness so vital.
Wala mang masipat sa puwang, meron namang masusukat.
An inch-long-goldfish needs a gallon of water to swim in—a lesser volume of available living space induces retardation, stunted growth. A hectare of grassland can accommodate 45 native goats; add a goat or two and the grassland’s capacity to provide chow for those goats is imperiled. Every man, woman or child needs 45 square meters of space in the home to maintain their sense of well-being.
We’re back to the old-fashioned notion of lebensraum— “living space” which empowers, accrues powers and enhances life.
Nabungkal na naman ang usapin hinggil sa stocking practice sa mga baklad na palakihan ng bangus sa bunganga ng ilog na sumasalin sa isang bahagi ng Lingayen Gulf, Pangasinan. Bangus lang naman ang nakatinggal sa mga ganoong baklad—nagsisiksikan marahil sa kakatwang bilangguan, hahagisan tuwina ng fish pellets para magsikain at magtabaan, saka hahanguin at isasalya sa pamilihan.
Tiyak na tinuos na ng mga fishery experts ang optimum stocking capacity pati maximum stocking capacity—o bilang ng maititinggal na bangus bawat litro o cubic meter ng tabsing. Sa ganitong negosyo, talagang tila kabayong may tapa de ojo ang paningin ng may-ari ng palaisdaang baklad. Bilang lang ng nakatinggal na bangus at inaasam na kita mula bentahan ng bangus ang nakikita.
Mahirap talagang makita ang mga mikrobyo’t mikroorganismo na naglipana’t kahalubilo ng mga isda sa tubig—humihinga rin, kailangan din ng pantustos na hangin o ang tinatawag na biological oxygen demand para manatiling buhay. Ituring din na life support system na nakakabit hindi lang sa iisang agaw-buhay na pasyente. Nakakabit sa buong ospital…
Trabahong tamad ang mag-alaga ng kambing pero parang nag-alaga ng mga kambing sa isang ektaryang kural—hindi lang 45 na ulo na kakayaning tustusan ng damo sa ganoong sukat, baka nagtinggal ng may 100 ulo ng kambing. Masalanta man ang damuhan o magawak pati takip na lupa ng isang ektaryang kural, maaaring tumabas, humakot ng damo sa ibang lunan na mapagkukunan.
Hindi na puwede ang ganoong diskarte sa mga nakabaklad na bangus—saan aamot o hahagilap ng biological oxygen demand na itutustos sa magkahalubilong isda at mikrobyo? Ibobomba ng aerator na sasagap ng hangin sa paligid? Pero hindi naman pure oxygen ang masasagap sa paligid at hindi tahasang maisasalin sa tubig para agad mapakinabangan ng mga titikab-tikab na bangus.
Kaya fishkill ang kasunod. Lulutang sa tubig ang mga bangus. Lalantakan agad ng mga mikrobyo. Mabubulok. Sasansang. Kung ilang milyong pisong puhunan din ang lagas at laspag sa bulsa ng mga may-ari ng palaisdaan.
They’re just out there to hack profits. They don’t make sense at all. Nasalanta na ang mga inaalagaang bangus, nasalanta rin ang balance in the marine biological system in that part of the Lingayen Gulf. That’s not trying to make a living or engage in livelihood—that’s murdering a fragile ecosystem that could put populations out of business.
Siguro’y nahuhulaan na ninyo ang sanhi ng matiim at tumataginting na linamnam ng free-range chicken or jamon serrano de bellotas culled off free-ranging swine.
It’s the lush taste of freedom, and the opulence of space in ‘em, that’s what.
Wednesday, July 04, 2007
Manggahasa-hasa!
KAGIMBAL-GIMBAL. Kahila-hilakbot ang ulat: bokya, zero, nada, alaws daw ang lagay ng talim-isip ko ngayon batay sa sukat ng biological rhythm. Kaya dapat lumantak ng paboritong pagkain—we’re what we eat, aren’t we? Na talaga namang sa pamagat pa lang, marami nang alindog, dilag at mutya na maiilang, iilandang o malilinlang para makatikim nito.
Manggahasa-hasa!
Tadtad na manggang hilaw na sinamahan ng sibuyas, kamatis, sili’t bagoong para maging sawsawan ng paksiw o pangat na hasa-hasa. ‘Yan ang sapak na manggahasa-hasa.
Kailangan naman talagang lumantak ng isda, lalo na ang mga gaya naming nagkaka-edad—“oy, Caridad, halika nga rito…”
Para hindi maging malilimutin. Para maiwasan ang ganitong pangyayari: “Whaaat? I’ve made love to you. Whoa, six times already!? Uhmm, I thought we’re having the first bout for the night. Hey, I just woke up, dear. So sorry I forgot, dear.. Will I forget if you tie a string around my finger.. Aah, you’ll tie it around the… how naughty!”
Kapag malilimutin na kayo tulad niyan, kailangan na talaga ng isdabest. Maghunos-dilis. Lumapang ng magandang dilag na dalag. Isalpak ang ngipin o gilagid, nguya-nguyain ang nakapagitan sa hito o hita. Sumibasib ng tampal-puke at dalagang bukid. O mali patong, ehek, malaki utong, oops, maliputong mula Ilog Pansipit…
Sarap din ng pabuka. That’s Tagalog for eel—masyado talaga kayong ma-eel.
Tularan ang sumulat nito na nawiwili sa isdang… isdang…is dang…dang is… ah dang it! Dang yata ang palayaw ng dalaginding na ‘yon na matagal ko nang pinagnanasaan, pero dapat matukoy kung nasaan ang pinagnanasaan.
Basta kakainin kita, Dang!
Ganyan ang mga susulpot na palatandaan kapag hindi mahiligin sa pagkain ng isda. Madaling makalimot, panay pa ang kamot.
Sige na nga, heto ang maibabalibag pang dagdag na ulat. Para hindi man kayo magulat, sana’y mamulat:
“Middle-aged and older adults who have higher levels of certain fatty acids—those found in fatty fish like salmon and tuna—fare better on verbal fluency tasks compared with their peers who are deficient in fatty acids.
“It seems to be particularly true for people with artery troubles like hypertension or high levels of unhealthy blood fats. Researchers suspect that people in this group suffer from greater oxidative stress—which can wreak havoc on memory and other cognitive functions.”
Sa mga tumatanda na tulad namin, talagang kailangang lumapang ng… ng… seksing tila. Tilapia Zadora!
O kung maaatim ng ating mga bituka, ‘yung masabaw kahit bilasa nang Paris Hiltuna o Rufa Mae Quintuna.
Magtiyaga ang mga bading sa pagkain ng tulad nitong Bakoko Pimentel. Para makaiwas sa sakit na Zuberi-beri.
Oops, hindi lahat ng mahahango’t mabibingwit mula sa tubig ay isda—mag-ingat sa mga sumisipsip ng dugo na tulad ng tinatawag na Lintang Bedol.
And didn’t they ply out a fatwah to devour someone named Salmon Rushdie?
Kumakain naman po ako ng sinaing na tulingan pero sinaing… hindi po iyong minsan nang naihain sa akin. Sinaing na tulingan ang lutuin. Naging lugaw.
Kumakain din naman ng pinangat. Hindi pinangit.
Mag-apuhap nga ng apahap—matagal na ‘kong hindi nakakasibasib sa linamnam niyon.
Ah, labahita! Love a leg which could be something sumptuous, say jamon Serrano de bellotas. Or love something in between. Between those thighs, I mean. Hindi ka kaya gaganahan sa paglapang sa pagitan ng dalawang,,, este, lab-a-hita?
Danggit! Dang na naman yata ang nabanggit. Talagang iba na ang tumatan... Dang na naman. I’m so self-absorbed, my dear.
Salimbayan ng anghang-luya, asim-tuba at tamis-gata ang nakasukob sa malinis na tubig-alat na lasa ng tanigue. Kilaw.
Humaharumpak sa sarap ang sinabawang kapu-lapu o gindara na panga’t buntot lang. Pangantot!
All told, fish be unto you. Sa ating wika, magtamasa nawa ng biya. At biyaya.
Manggahasa-hasa!
Tadtad na manggang hilaw na sinamahan ng sibuyas, kamatis, sili’t bagoong para maging sawsawan ng paksiw o pangat na hasa-hasa. ‘Yan ang sapak na manggahasa-hasa.
Kailangan naman talagang lumantak ng isda, lalo na ang mga gaya naming nagkaka-edad—“oy, Caridad, halika nga rito…”
Para hindi maging malilimutin. Para maiwasan ang ganitong pangyayari: “Whaaat? I’ve made love to you. Whoa, six times already!? Uhmm, I thought we’re having the first bout for the night. Hey, I just woke up, dear. So sorry I forgot, dear.. Will I forget if you tie a string around my finger.. Aah, you’ll tie it around the… how naughty!”
Kapag malilimutin na kayo tulad niyan, kailangan na talaga ng isdabest. Maghunos-dilis. Lumapang ng magandang dilag na dalag. Isalpak ang ngipin o gilagid, nguya-nguyain ang nakapagitan sa hito o hita. Sumibasib ng tampal-puke at dalagang bukid. O mali patong, ehek, malaki utong, oops, maliputong mula Ilog Pansipit…
Sarap din ng pabuka. That’s Tagalog for eel—masyado talaga kayong ma-eel.
Tularan ang sumulat nito na nawiwili sa isdang… isdang…is dang…dang is… ah dang it! Dang yata ang palayaw ng dalaginding na ‘yon na matagal ko nang pinagnanasaan, pero dapat matukoy kung nasaan ang pinagnanasaan.
Basta kakainin kita, Dang!
Ganyan ang mga susulpot na palatandaan kapag hindi mahiligin sa pagkain ng isda. Madaling makalimot, panay pa ang kamot.
Sige na nga, heto ang maibabalibag pang dagdag na ulat. Para hindi man kayo magulat, sana’y mamulat:
“Middle-aged and older adults who have higher levels of certain fatty acids—those found in fatty fish like salmon and tuna—fare better on verbal fluency tasks compared with their peers who are deficient in fatty acids.
“It seems to be particularly true for people with artery troubles like hypertension or high levels of unhealthy blood fats. Researchers suspect that people in this group suffer from greater oxidative stress—which can wreak havoc on memory and other cognitive functions.”
Sa mga tumatanda na tulad namin, talagang kailangang lumapang ng… ng… seksing tila. Tilapia Zadora!
O kung maaatim ng ating mga bituka, ‘yung masabaw kahit bilasa nang Paris Hiltuna o Rufa Mae Quintuna.
Magtiyaga ang mga bading sa pagkain ng tulad nitong Bakoko Pimentel. Para makaiwas sa sakit na Zuberi-beri.
Oops, hindi lahat ng mahahango’t mabibingwit mula sa tubig ay isda—mag-ingat sa mga sumisipsip ng dugo na tulad ng tinatawag na Lintang Bedol.
And didn’t they ply out a fatwah to devour someone named Salmon Rushdie?
Kumakain naman po ako ng sinaing na tulingan pero sinaing… hindi po iyong minsan nang naihain sa akin. Sinaing na tulingan ang lutuin. Naging lugaw.
Kumakain din naman ng pinangat. Hindi pinangit.
Mag-apuhap nga ng apahap—matagal na ‘kong hindi nakakasibasib sa linamnam niyon.
Ah, labahita! Love a leg which could be something sumptuous, say jamon Serrano de bellotas. Or love something in between. Between those thighs, I mean. Hindi ka kaya gaganahan sa paglapang sa pagitan ng dalawang,,, este, lab-a-hita?
Danggit! Dang na naman yata ang nabanggit. Talagang iba na ang tumatan... Dang na naman. I’m so self-absorbed, my dear.
Salimbayan ng anghang-luya, asim-tuba at tamis-gata ang nakasukob sa malinis na tubig-alat na lasa ng tanigue. Kilaw.
Humaharumpak sa sarap ang sinabawang kapu-lapu o gindara na panga’t buntot lang. Pangantot!
All told, fish be unto you. Sa ating wika, magtamasa nawa ng biya. At biyaya.
Pagtunton mula hibla’t sapot
NAGKATIYAP na 24 na bote ang laman ng sangkahong serbesa at 24 oras ang maghapon at magdamag—pero anim na tao lang kaming lumaklak sa 24 na bote nang walang tatlong oras. Red Horse, inisa-isa kaming tinadyakan sa gawing itaas ng Beverly Hills —sa Cebu !—habang nakatanghod sa liyab ng mga ilaw-dagitab sa lawak ng lungsod.
Hindi matiyak kung sangkahon lang o dalawa ang nalaklak doon. Pulos kongkretong kalsada pa lang ang nakalatag nang panahong iyon—wala pang kabahayang nakatirik kaya pulos sagitsit ng kuliglig at pugak ng tugak o tagak yata ang nagsalimbayan, umaalimbukay na tunog sa paligid.
Pusyaw ang tanglaw ng mga buntala’t bituin sa kaitaasan—at panay ang babala ng mga kasamang teen-agers na huwag akong maghalughog sa mga kanugnog na kasukalan at tabal ng damuhan. Baka mahulog daw ako sa bangin. O matuklaw ng ahas.
Hulyo na ‘kako. Suson-susong ulan na ang bumagsak sapul Mayo’t napihit na ang timpla ng temperatura—ayaw man o ibig ng mga ahas na gumalugad sa gabi para sumila ng makakain, mapipilitan silang matulog. The drop in ambient temperature nudges ‘em to sleep, make that hibernate. They’re roused from that coma of sorts when the heat is pumped up in summer’s sultry spells. Their cold blood is hyped to boiling point, so they writhe in a paroxysm to seek out prey and mate. Mayroon din ako ‘kakong ahas na nag-uumalpas naman kapag ganitong malamig ang panahon… at maghahanap ng mapapasukang lungga sa pagitan ng dalawang hita.
Gagamba ang hanap ko sa mga sandaling ‘yon.
Nadaanan nga namin ang ilang umpukan ng mga matanda’t bata sa daan tungo sa Beverly Hills . Nagpapakitaan ng kanilang mga gagambang nakasilid sa posporo. Naglalaban ng gagamba sa tinting. May ilang masigasig na nadaanan, matamang naghahalungkat ang paningin sa mga nakalatag na halaman at damuhan—tiyak na gagamba lang ang pakay!
Pero kapag malalim na ang sakmal ng dilim sa paligid, hindi na kailangan pang mag-apuhap ng sapot o hibla ng gagamba sa mga tangkay at dahon ng kasukalan. Inot nang hahabi’t maglalatag ang bawat gagamba ng kani-kanilang patibong na balangkas—metal trusswork ang katumbas. Parang salambaw na lambat para sumagap ng maliligaw na mga kulisap—karaniwang gamu-gamo, lukton at tipaklong ang nabibitag.
“It is only when we are aware of the earth and of the earth as poetry that we truly live,” giit ni Henry Beston noong 1935 sa kanyang Herbs and the Earth.
Ani naman ni Meridel Le Sueur: “The body repeats the landscape. They are the source of each other and create each other.”
Abala ang mga kasama kong bata sa pagtanaw sa lagablab ng mga ilaw-dagitab sa masisipat na bahagi ng lungsod sa ibaba. Iyon yata ang huhubog sa kanilang pananaw. Nakasuksok naman ako sa kasukalan, kakalkalin ang sabwatan ng katiting na liwanag mula kalangitan at nakabalot na karimlan ng paligid. Para makasumpong ng gagamba.
Sa mga kumakaway na talibong na dahon ng talahib nahagip ang unang gagamba.
Sa labay ng mga tangkay ng kung anong palumpong na halaman nasumpungan ang ikalawa, abala sa paglalatag ng sapot.
Nakatarak na ang kambal na pangil ng ikatlo’t humihitit ng liwanag sa sikmura ng sinaputang alitaptap, kapus-palad na napatalon sa nakaunat na lambat sa luoy na sanga ng punggok na puno.
Nagsisimula nang magsuka ang mga kabataang kasama nang balikan ko sa gilid ng ulilang kalsada. Pare-pareho na kaming may tama.
Pero hindi lang yata dalawang kahong Red Horse ang nilaklak namin nang gabing iyon. Pinulutan ng nakasamang kabataan sa kanilang paningin ang mga liwanag-dagitab na nakalatag. Nagpakandong ako sa magaslaw, maharot, malamyos, mapanganib na latag ng lupain.
Pare-pareho kaming bangenge. Ekis ang lakad, hindi mawawaan ang sinasabi. Hayupak talaga sa tadyak-utak ang Red Horse.
Hindi naman ako nagsuka sa mga nilaklak ko sa gabing iyon.
Pero pakiramdam ko, umiikot ang buong paligid ng Beverly Hills . Umiikot ang buong Cebu , ang Pilipinas. Buong mundo. Umiikot. Ganoon ‘ata ang pakiramdam ng sinasaputan ng mga sedang hibla.
Isusubi muna saka lalantakan ng gagamba. O iidlip muna na hakab ng talukbong na hibla—saka magigising na mariposa, gamu-gamo, paru-paro o kahit eroplano siguro.
Bwa-ha-ha-ha-haw!
Hindi matiyak kung sangkahon lang o dalawa ang nalaklak doon. Pulos kongkretong kalsada pa lang ang nakalatag nang panahong iyon—wala pang kabahayang nakatirik kaya pulos sagitsit ng kuliglig at pugak ng tugak o tagak yata ang nagsalimbayan, umaalimbukay na tunog sa paligid.
Pusyaw ang tanglaw ng mga buntala’t bituin sa kaitaasan—at panay ang babala ng mga kasamang teen-agers na huwag akong maghalughog sa mga kanugnog na kasukalan at tabal ng damuhan. Baka mahulog daw ako sa bangin. O matuklaw ng ahas.
Hulyo na ‘kako. Suson-susong ulan na ang bumagsak sapul Mayo’t napihit na ang timpla ng temperatura—ayaw man o ibig ng mga ahas na gumalugad sa gabi para sumila ng makakain, mapipilitan silang matulog. The drop in ambient temperature nudges ‘em to sleep, make that hibernate. They’re roused from that coma of sorts when the heat is pumped up in summer’s sultry spells. Their cold blood is hyped to boiling point, so they writhe in a paroxysm to seek out prey and mate. Mayroon din ako ‘kakong ahas na nag-uumalpas naman kapag ganitong malamig ang panahon… at maghahanap ng mapapasukang lungga sa pagitan ng dalawang hita.
Gagamba ang hanap ko sa mga sandaling ‘yon.
Nadaanan nga namin ang ilang umpukan ng mga matanda’t bata sa daan tungo sa Beverly Hills . Nagpapakitaan ng kanilang mga gagambang nakasilid sa posporo. Naglalaban ng gagamba sa tinting. May ilang masigasig na nadaanan, matamang naghahalungkat ang paningin sa mga nakalatag na halaman at damuhan—tiyak na gagamba lang ang pakay!
Pero kapag malalim na ang sakmal ng dilim sa paligid, hindi na kailangan pang mag-apuhap ng sapot o hibla ng gagamba sa mga tangkay at dahon ng kasukalan. Inot nang hahabi’t maglalatag ang bawat gagamba ng kani-kanilang patibong na balangkas—metal trusswork ang katumbas. Parang salambaw na lambat para sumagap ng maliligaw na mga kulisap—karaniwang gamu-gamo, lukton at tipaklong ang nabibitag.
“It is only when we are aware of the earth and of the earth as poetry that we truly live,” giit ni Henry Beston noong 1935 sa kanyang Herbs and the Earth.
Ani naman ni Meridel Le Sueur: “The body repeats the landscape. They are the source of each other and create each other.”
Abala ang mga kasama kong bata sa pagtanaw sa lagablab ng mga ilaw-dagitab sa masisipat na bahagi ng lungsod sa ibaba. Iyon yata ang huhubog sa kanilang pananaw. Nakasuksok naman ako sa kasukalan, kakalkalin ang sabwatan ng katiting na liwanag mula kalangitan at nakabalot na karimlan ng paligid. Para makasumpong ng gagamba.
Sa mga kumakaway na talibong na dahon ng talahib nahagip ang unang gagamba.
Sa labay ng mga tangkay ng kung anong palumpong na halaman nasumpungan ang ikalawa, abala sa paglalatag ng sapot.
Nakatarak na ang kambal na pangil ng ikatlo’t humihitit ng liwanag sa sikmura ng sinaputang alitaptap, kapus-palad na napatalon sa nakaunat na lambat sa luoy na sanga ng punggok na puno.
Nagsisimula nang magsuka ang mga kabataang kasama nang balikan ko sa gilid ng ulilang kalsada. Pare-pareho na kaming may tama.
Pero hindi lang yata dalawang kahong Red Horse ang nilaklak namin nang gabing iyon. Pinulutan ng nakasamang kabataan sa kanilang paningin ang mga liwanag-dagitab na nakalatag. Nagpakandong ako sa magaslaw, maharot, malamyos, mapanganib na latag ng lupain.
Pare-pareho kaming bangenge. Ekis ang lakad, hindi mawawaan ang sinasabi. Hayupak talaga sa tadyak-utak ang Red Horse.
Hindi naman ako nagsuka sa mga nilaklak ko sa gabing iyon.
Pero pakiramdam ko, umiikot ang buong paligid ng Beverly Hills . Umiikot ang buong Cebu , ang Pilipinas. Buong mundo. Umiikot. Ganoon ‘ata ang pakiramdam ng sinasaputan ng mga sedang hibla.
Isusubi muna saka lalantakan ng gagamba. O iidlip muna na hakab ng talukbong na hibla—saka magigising na mariposa, gamu-gamo, paru-paro o kahit eroplano siguro.
Bwa-ha-ha-ha-haw!
Dalawang kuwento
Ang panday
‘BUTI pa yata ang Diyos—anim na araw nagtrabaho, pahinga sa ikapito. Suwerte na ang OFW na sa 12 buwan kayod santaon, may sambuwang bakasyon.
Sagsag agad sa pamilya sa Pilipinas si Antonio L. Trinidad para pakinabangan ang ganoong suwerte. Sambuwang suwerte na ilalaan sa kanyang lumalaking pamilya—kahit katiting na quality time para makapiling si misis at ang kanilang mga supling, kahit tahasang quantity time translates to quality time for bonding.
Kaya halos walang puknat ang palitan ng text messages ng mag-asawa—malupit talaga ‘tong long distance relationship. Malungkot. Nakakapangulila.
Malayo sa kanyang pinag-aralan ang nasadlakang gawain sa ibayong lupalop. Sa Dammam. Criminology ang kanyang tinapos sa kolehiyo. Nagpulis pa nga. Pero ang kinalabasan niya—panday.
Pero sa sahod ng bagong pasok na pulis na P600 sambuwan sa mga huling taon ng 1970s, malayo talaga ang kanyang kinasapitan bilang panday. Na nakakapagpadala ng $550 sambuwan sa kanyang naiwang mag-anak nang mangibang-bansa nga nitong 1981.
Masigasig naman si misis. Tatlo man ang pinapastulang anak, siya na ang nagtindig ng negosyo mula sa naisubing bahagi ng ipinapadala—Trinidad Out-Lumber and Concrete Products na humahango ng tinistis na troso.
Tumagibang ang nasimulang negosyo nang ipagbawal nitong 1987 ang lahat ng uri ng pagtroso kaya kailangang umangkop ang negosyo sa pihit ng pagkakataon at patakaran.
Malaki man ang kita mula baratilyong tistis na troso, kailangan na talagang bitiwan—mahirap nang makalaboso.
Bumaling sila sa tistis na marmol: Trinidad Marble and Concrete Products. Sinuwerte naman.
What’s the point in going overseas for higher pay than to see through every biological child and business brainchild?
No amount of success in one’s career can compensate for one’s family gone broke, sabi nga.
Napagtapos ng mga Trinidad ang kanilang tatlong supling.
Pharmacy ang tinapos ng kanilang bunso—at kagyat nilang isinalang sa negosyo nang ipatayo ng mag-asawa ang RNT Drugstore.
Elementary education ang pinagdalubhasaan ng kanilang panganay. Isinalang din ng mag-asawa sa pagpapatakbo ng negosyo at pagiging guro—nagpatayo ng Trinidad School.
Katulong naman ng mag-asawa ang pangalawang supling sa pamamahala sa kanilang negosyo.
Nahalal pa ngang konsehal ang pulis-na-naging-panday-na-naging-negosyante. Naging ama siya ng lokal na batas hinggil sa pagpapalawak ng pagtustos sa edukasyon, ang SEED o Special Endowment for Education Development na pinaiiral sa Region III.
Mula sa pagpupunyagi na maitaguyod ang kapakanan ng sariling pamilya, higit na malawak na pananagutan sa mas malaking pamayanan ang hawak ng panday. Pero ang mga ganitong katotohanang kuwento, malayong gawing pelikula—wala kasing magic.
Life sentence
LIFE sentence o habambuhay na pagkabilanggo sa salarin. Kulong na hanggang 16 na taon lang talaga ‘yon—laya na uli after frittering away a lifetime of sorts shut out from the rest of the world.
Parang pinatawan ng ganoong parusa ni Agnes Leticia Marrero ang kanyang sarili—isang singkad ng habambuhay na tiwalag sa kanyang mag-anak upang manilbihang kasambahay sa Hong Kong para may maitustos sa pag-aaral ang kanyang apat na anak.
Mananahi siya. Kartero si mister.
Mayroon naman silang maliit na hayupan sa likod-bahay. Manukan. Babuyan.
Katu-katulong ni mister ang mga bata sa pangangalaga sa kanilang munting kabuhayan. At sa kita niyon nanggagaling ang pantustos sa gastos pang-araw-araw. Sa padalang pera naman ni misis nagmumula ang itutustos sa pag-aaral ng mga bata.
Ganoon ang pamumuhay na hindi lang nakatuntong sa lupa—nakalublob at gumagapang pa nga. Parang matinding combat situation sa digmaan— gagapangin ang objective para manaig. Magwagi sa laban. Hilahod man sa gapang, nakatuon ang mata sa talagang pakay at layunn.
Parang alibi lang yata ang pagiging kartero ni mister. Sa paghahatid niya ng mga sulat, naiaalok na rin ang kalakal mula sa kanilang munting manukan at babuyan—direct selling o retail marketing. Maliit lang na kabuhayan pero tuloy-tuloy lang naman ang pasok ng pera.
Natututo na ng pagpapalago ng kabuhayan, marami pang kaalaman ang mapupulot sa paghahayupan—at ang bunso ng mag-asawang Marrero ang naging masigasig sa pagpulot at pagsisinop ng ganoong kaalaman sa paghahayupan o livestock husbandry.
Nagtapos ang bunso ng animal technology, tumuloy sa education—at tuluyang nahirang na executive dean sa Mountain Province State Polytechnic College.
Accountancy ang tinapos ng panganay—na provincial accountant ngayon ng Bontoc.
Mechanical engineer ang pangalawa na nagtayo ng sariling computer shop at mga paupahang commercial stalls.
Dentistry ang tinapos ng ikatlo, nandayuhan at namasukan sa isang dental clinic sa Saudi Arabia para makaipon ng puhunan—na ipinampatayo ng sarili niyang klinika ngayon sa Tubao, La Union.
“Habambuhay” mang nawalay sa kanyang asawa’t mga anak si misis, hindi naman nasayang ang kanilang pagsisikap na mapalago pati kaunting kabuhayan. Naisantabi na ang munting babuyan at manukan sa likod-bahay.
Ibang negosyo naman ang binalingan at napaglibangan—dry goods store at taniman ng saging.
Likas na matipid at masinop sa pera, nakapagpatayo rin ng bakasyunan o resort ang mag-asawa sa Mountain Province—na tumatabo raw ng P10,000 sambuwan.
Pumapalo na sa edad-70 ang mag-asawa, kapwa retirado sa kanilang dating gawain, namamahala na lang sa kanilang naipundar na mga kabuhayan.
Dumanas muna sila ng pagpapakasakit sa sikap at punyagi sa kabuhayan—ibang life sentence ‘to.
At sa huli’y nagtamasa naman ng ginhawa at saganang pamumuhay.
‘BUTI pa yata ang Diyos—anim na araw nagtrabaho, pahinga sa ikapito. Suwerte na ang OFW na sa 12 buwan kayod santaon, may sambuwang bakasyon.
Sagsag agad sa pamilya sa Pilipinas si Antonio L. Trinidad para pakinabangan ang ganoong suwerte. Sambuwang suwerte na ilalaan sa kanyang lumalaking pamilya—kahit katiting na quality time para makapiling si misis at ang kanilang mga supling, kahit tahasang quantity time translates to quality time for bonding.
Kaya halos walang puknat ang palitan ng text messages ng mag-asawa—malupit talaga ‘tong long distance relationship. Malungkot. Nakakapangulila.
Malayo sa kanyang pinag-aralan ang nasadlakang gawain sa ibayong lupalop. Sa Dammam. Criminology ang kanyang tinapos sa kolehiyo. Nagpulis pa nga. Pero ang kinalabasan niya—panday.
Pero sa sahod ng bagong pasok na pulis na P600 sambuwan sa mga huling taon ng 1970s, malayo talaga ang kanyang kinasapitan bilang panday. Na nakakapagpadala ng $550 sambuwan sa kanyang naiwang mag-anak nang mangibang-bansa nga nitong 1981.
Masigasig naman si misis. Tatlo man ang pinapastulang anak, siya na ang nagtindig ng negosyo mula sa naisubing bahagi ng ipinapadala—Trinidad Out-Lumber and Concrete Products na humahango ng tinistis na troso.
Tumagibang ang nasimulang negosyo nang ipagbawal nitong 1987 ang lahat ng uri ng pagtroso kaya kailangang umangkop ang negosyo sa pihit ng pagkakataon at patakaran.
Malaki man ang kita mula baratilyong tistis na troso, kailangan na talagang bitiwan—mahirap nang makalaboso.
Bumaling sila sa tistis na marmol: Trinidad Marble and Concrete Products. Sinuwerte naman.
What’s the point in going overseas for higher pay than to see through every biological child and business brainchild?
No amount of success in one’s career can compensate for one’s family gone broke, sabi nga.
Napagtapos ng mga Trinidad ang kanilang tatlong supling.
Pharmacy ang tinapos ng kanilang bunso—at kagyat nilang isinalang sa negosyo nang ipatayo ng mag-asawa ang RNT Drugstore.
Elementary education ang pinagdalubhasaan ng kanilang panganay. Isinalang din ng mag-asawa sa pagpapatakbo ng negosyo at pagiging guro—nagpatayo ng Trinidad School.
Katulong naman ng mag-asawa ang pangalawang supling sa pamamahala sa kanilang negosyo.
Nahalal pa ngang konsehal ang pulis-na-naging-panday-na-naging-negosyante. Naging ama siya ng lokal na batas hinggil sa pagpapalawak ng pagtustos sa edukasyon, ang SEED o Special Endowment for Education Development na pinaiiral sa Region III.
Mula sa pagpupunyagi na maitaguyod ang kapakanan ng sariling pamilya, higit na malawak na pananagutan sa mas malaking pamayanan ang hawak ng panday. Pero ang mga ganitong katotohanang kuwento, malayong gawing pelikula—wala kasing magic.
Life sentence
LIFE sentence o habambuhay na pagkabilanggo sa salarin. Kulong na hanggang 16 na taon lang talaga ‘yon—laya na uli after frittering away a lifetime of sorts shut out from the rest of the world.
Parang pinatawan ng ganoong parusa ni Agnes Leticia Marrero ang kanyang sarili—isang singkad ng habambuhay na tiwalag sa kanyang mag-anak upang manilbihang kasambahay sa Hong Kong para may maitustos sa pag-aaral ang kanyang apat na anak.
Mananahi siya. Kartero si mister.
Mayroon naman silang maliit na hayupan sa likod-bahay. Manukan. Babuyan.
Katu-katulong ni mister ang mga bata sa pangangalaga sa kanilang munting kabuhayan. At sa kita niyon nanggagaling ang pantustos sa gastos pang-araw-araw. Sa padalang pera naman ni misis nagmumula ang itutustos sa pag-aaral ng mga bata.
Ganoon ang pamumuhay na hindi lang nakatuntong sa lupa—nakalublob at gumagapang pa nga. Parang matinding combat situation sa digmaan— gagapangin ang objective para manaig. Magwagi sa laban. Hilahod man sa gapang, nakatuon ang mata sa talagang pakay at layunn.
Parang alibi lang yata ang pagiging kartero ni mister. Sa paghahatid niya ng mga sulat, naiaalok na rin ang kalakal mula sa kanilang munting manukan at babuyan—direct selling o retail marketing. Maliit lang na kabuhayan pero tuloy-tuloy lang naman ang pasok ng pera.
Natututo na ng pagpapalago ng kabuhayan, marami pang kaalaman ang mapupulot sa paghahayupan—at ang bunso ng mag-asawang Marrero ang naging masigasig sa pagpulot at pagsisinop ng ganoong kaalaman sa paghahayupan o livestock husbandry.
Nagtapos ang bunso ng animal technology, tumuloy sa education—at tuluyang nahirang na executive dean sa Mountain Province State Polytechnic College.
Accountancy ang tinapos ng panganay—na provincial accountant ngayon ng Bontoc.
Mechanical engineer ang pangalawa na nagtayo ng sariling computer shop at mga paupahang commercial stalls.
Dentistry ang tinapos ng ikatlo, nandayuhan at namasukan sa isang dental clinic sa Saudi Arabia para makaipon ng puhunan—na ipinampatayo ng sarili niyang klinika ngayon sa Tubao, La Union.
“Habambuhay” mang nawalay sa kanyang asawa’t mga anak si misis, hindi naman nasayang ang kanilang pagsisikap na mapalago pati kaunting kabuhayan. Naisantabi na ang munting babuyan at manukan sa likod-bahay.
Ibang negosyo naman ang binalingan at napaglibangan—dry goods store at taniman ng saging.
Likas na matipid at masinop sa pera, nakapagpatayo rin ng bakasyunan o resort ang mag-asawa sa Mountain Province—na tumatabo raw ng P10,000 sambuwan.
Pumapalo na sa edad-70 ang mag-asawa, kapwa retirado sa kanilang dating gawain, namamahala na lang sa kanilang naipundar na mga kabuhayan.
Dumanas muna sila ng pagpapakasakit sa sikap at punyagi sa kabuhayan—ibang life sentence ‘to.
At sa huli’y nagtamasa naman ng ginhawa at saganang pamumuhay.
Gaya mo ba ‘to?
GAYAHIN. Tularan. Sundan. Kung ano ang ginagawa at paiiralin ng isang tinangkilik ng madla, gagagarin na rin ng iba pa para matangkilik rin. Hindi dapat maging iba, liban na lang sa sasalpakang lugar—ganito yata ang makikiangkas na lang sa franchise, sasakay sa tagumpay ng iba.
Parang cloning—pararamihin ang kopya ng isa na kilalang-kilala ng balana. Kuntento na ang mahilig manggaya sa ganoon. Gaya-gaya puto maya, h’wag ka nang mag-aksaya.
Pero sa mga ibig maging iba, talagang it pays to make a difference. Why, cloning is a mode of asexual propagation and isn’t necessarily as satisfying and sexually challenging as the old-fashioned coupling to spring forth a brainchild.
Limang buwan mula Nobyembre hanggang Marso, sarado ang No. 1 restaurant sa buong daigdig. Matatagpuan sa Spain —ang El Bulli. Pitong buwan lang nakabukas. Para sa mga panauhin na kailangang kabilang sa reservation list—guests have to make reservations a year or so in advance. Ganoon ka-astig ‘to.
So it’s closed for five months every year, can that enterprise still make truckloads of money? They still can. An elite clientele the outfit caters to are coughing truckloads. They keep coming back to shell out some more for a fill of “unexpected contrasts of flavor, temperature and texture. Nothing is what it seems (in a cuisine meant) to provoke, surprise and delight the diner."
El Bulli isn’t likely to have itself cloned, ply out multi-million dollars worth of franchise to eager beaver takers out to cash in on the outfit’s reputation that it has built and earned for itself.
Pila-balde rin ang mga naghahangad na bumili ng pinakamasarap na serbesa sa buong daigdig. Alinmang panahon, anumang pagkakataon laging mas marami ang mamimili kaysa maipagbibili sa naturang serbesa—ni wala nga yatang tatak, non-branded.
Ni hindi nga alintana ang papasok na kita mula sa ordinaryong produkto na magagawa palang ekstra-ordinaryo. Cistercian monks ang gumagawa ng naturang beer sa isang monasteryo sa Belgium . Bahagi lang ng kanilang matinding disiplina ang pangangalaga sa mga pananim na magiging sangkap sa naturang inumin. Kakatwang pagpanday ng katauhan at pagtugon sa mga pangangailangan ng kaluluwa’t isipan—laborare est orare, orare est laborare. Ang gawain ay dalangin, dalangin ay gawain.
And in sustaining the demands of the spirit through earnest work, the by-product turns out to be a much sought-after drink, maybe nearly equal to the alchemy plied out by the Master in a wedding at Cana when he turned pronto water into wine.
We’re likely to turn water into whine.
Mayroon kaagad isasangkalang dahilan. Hindi kakayanin. Mahirap gayahin ang mga ganoong nagawa na—world-class, world-beater. Iba na nga naman ang sigurista’t oportunista, sasakay sa tagumpay na nagawa ng iba. Mas madaling maging kaliskis o balakubak ng lumalaking dambuhala, kaysa maging ulo ng sisiw na hindi tiyak kung bubulas na manok, uwak, limbas, lawin o agila.
Mas madaling maging clone—kayang-kaya kahit kinakapos na sa libog, nanlulupaypay na ang utog, kahit may erectile dysfunction.
Mas mahirap yata… Pero mas masarap at mas masayang bumarukbok. Mag-aruga’t magpalago ng sariling supling. Ganoon yata ang diskarte ng astig na entrepreneur. Barako sa sariling negosyo.
Sapul 1890s, nagpalipat-lipat lang sa ibang lugar ang Wah Sun at Ambos Mundos na magkaharap ngayon sa bunganga ng Florentino Torres sa Sta. Cruz, Maynila. Kahit antigo na, dinadagsa pa rin ng mga parokyano.
Sapul 1900s, nanatiling nakatindig ang Ma Mon Luk na mami’t siopao lang ang handog sa balana—ni hindi naisipang ikalat ang lihim na mga sangkap ng sabaw sa mami, ni hindi naakit na makisakay sa franchising bandwagon.
Antigo na sa Binondo, Maynila ang Smart Panciteria pero lumipat nga sa Libis, Quezon City —sinundan doon ng mga nawiwili sa kangkong in lechon sauce.
Alin kaya sa mga astig na ‘to ang kaya mong gayahin?
Parang cloning—pararamihin ang kopya ng isa na kilalang-kilala ng balana. Kuntento na ang mahilig manggaya sa ganoon. Gaya-gaya puto maya, h’wag ka nang mag-aksaya.
Pero sa mga ibig maging iba, talagang it pays to make a difference. Why, cloning is a mode of asexual propagation and isn’t necessarily as satisfying and sexually challenging as the old-fashioned coupling to spring forth a brainchild.
Limang buwan mula Nobyembre hanggang Marso, sarado ang No. 1 restaurant sa buong daigdig. Matatagpuan sa Spain —ang El Bulli. Pitong buwan lang nakabukas. Para sa mga panauhin na kailangang kabilang sa reservation list—guests have to make reservations a year or so in advance. Ganoon ka-astig ‘to.
So it’s closed for five months every year, can that enterprise still make truckloads of money? They still can. An elite clientele the outfit caters to are coughing truckloads. They keep coming back to shell out some more for a fill of “unexpected contrasts of flavor, temperature and texture. Nothing is what it seems (in a cuisine meant) to provoke, surprise and delight the diner."
El Bulli isn’t likely to have itself cloned, ply out multi-million dollars worth of franchise to eager beaver takers out to cash in on the outfit’s reputation that it has built and earned for itself.
Pila-balde rin ang mga naghahangad na bumili ng pinakamasarap na serbesa sa buong daigdig. Alinmang panahon, anumang pagkakataon laging mas marami ang mamimili kaysa maipagbibili sa naturang serbesa—ni wala nga yatang tatak, non-branded.
Ni hindi nga alintana ang papasok na kita mula sa ordinaryong produkto na magagawa palang ekstra-ordinaryo. Cistercian monks ang gumagawa ng naturang beer sa isang monasteryo sa Belgium . Bahagi lang ng kanilang matinding disiplina ang pangangalaga sa mga pananim na magiging sangkap sa naturang inumin. Kakatwang pagpanday ng katauhan at pagtugon sa mga pangangailangan ng kaluluwa’t isipan—laborare est orare, orare est laborare. Ang gawain ay dalangin, dalangin ay gawain.
And in sustaining the demands of the spirit through earnest work, the by-product turns out to be a much sought-after drink, maybe nearly equal to the alchemy plied out by the Master in a wedding at Cana when he turned pronto water into wine.
We’re likely to turn water into whine.
Mayroon kaagad isasangkalang dahilan. Hindi kakayanin. Mahirap gayahin ang mga ganoong nagawa na—world-class, world-beater. Iba na nga naman ang sigurista’t oportunista, sasakay sa tagumpay na nagawa ng iba. Mas madaling maging kaliskis o balakubak ng lumalaking dambuhala, kaysa maging ulo ng sisiw na hindi tiyak kung bubulas na manok, uwak, limbas, lawin o agila.
Mas madaling maging clone—kayang-kaya kahit kinakapos na sa libog, nanlulupaypay na ang utog, kahit may erectile dysfunction.
Mas mahirap yata… Pero mas masarap at mas masayang bumarukbok. Mag-aruga’t magpalago ng sariling supling. Ganoon yata ang diskarte ng astig na entrepreneur. Barako sa sariling negosyo.
Sapul 1890s, nagpalipat-lipat lang sa ibang lugar ang Wah Sun at Ambos Mundos na magkaharap ngayon sa bunganga ng Florentino Torres sa Sta. Cruz, Maynila. Kahit antigo na, dinadagsa pa rin ng mga parokyano.
Sapul 1900s, nanatiling nakatindig ang Ma Mon Luk na mami’t siopao lang ang handog sa balana—ni hindi naisipang ikalat ang lihim na mga sangkap ng sabaw sa mami, ni hindi naakit na makisakay sa franchising bandwagon.
Antigo na sa Binondo, Maynila ang Smart Panciteria pero lumipat nga sa Libis, Quezon City —sinundan doon ng mga nawiwili sa kangkong in lechon sauce.
Alin kaya sa mga astig na ‘to ang kaya mong gayahin?
Deities and demons tucked in
SO drop-dead unfair prayer is—God stays ever as is not even budging, the supplicant won’t be and becomes. There’s the rub. In becoming.
Ever heard of the adjective, a descriptive saying “enthusiastic?” Or that child-like quality called “enthusiasm?” That, my dear, is becoming.
Kasama sa mga pinakamarikit na kataga ang enthusiasm—nabuo mula ugat na Latin “en=kalooban” at “theos=mga diyos”. Kapag may iwing sigla ang kalooban—hindi panlabas na anyo, basta bumubukal na lang sa gawi’t gawa—may namamahay na mga bathala sa sinumang taglay ang ganoong katangian. Gods taking up abode within sounds too friggin’ far out but…
Sa sinaunang paniniwalang Shinto (‘landas ng mga bathala’ ang katuturan) pilit kinikilala ang napakaraming bathala at bathaluman. Isa lang naman talaga. Pero napakaraming katangian. Hindi rin mabilang ang itinuturing na mga bathala at bathaluman sa paniniwala ng mga Hindu. Pero tahasang iisa lang nga.
Sa litanya o napakahabang listahan ng mga katangian at kapangyarihan ng iisang Ama, nabihisan bawat mausal na katangian bilang bathala na rin. Wala na talagang masinop at masinsinang paghimay. Hindi makakayang gagapin ng diwa ng karaniwang tao ang kawalang-hangganan ng nakapangyayari sa sanlibutan.
Teka. May 100 pagtawag kay Allah—99 lang ang mabibigkas ng tao, may tanging pagtawag na pawang mga nilalang mula kalikasan ang nakakabatid. Mga tupa, kamelyo, aso, pusa, kambing, kalabaw, tutan kasama na pati ipis at daga. Damay pati mikroorganismo’t mga halaman.
May bukal ng kapangyarihang taglay ang bawat pangalan ng bathala. May nakapatnubay pa ngang anghel sa bawat pangalan, sa bawat katawagan. Na naisasalin sa kalooban—na pinag-ugatan ng “kaluban,” sisidlan ng gulok, sundang at iba pang patalim. Every sacred name is imbued with a cutting edge and the believer merely aspires to be a sheath, a vessel for the lancet sharpness invoked.
Now, that’s what becoming is all about, go on, read some more. You might get some sharps. Or you might get cut. Or minced, but what the hack!?
Sambitlain ngang kataga sa Batangas ang “ala eh.” Na mauugat sa papuri. Allahu akbar!
Al Mumit o “Kumikitil ng buhay” ang kinagigiliwan kong pagtawag kay Allah. Hindi kailangan pang ungkatin ang dahilan para makipag-ugnayan sa talibang anghel na Tar’athyail na tagapaghatid ng kamatayan. Dalawa-sampera lang kasi ang turing sa mga peryodista sa bansang ito. Dapat lang pairalin ang ginintuang alituntunin. It is better to give than to receive, iyon nga ba? Hindi kaya do unto others before they do it unto you?
Tiyak kagigiliwan ng ibang manawagan kay Ash Shamad, “Nagtutustos sa lahat ng pangangailangan” para makatalastasan ang anghel na si Nuryail.
At sa mga mahilig magkamal ng tala-talaksang yaman, Al Malikul Mulk, “May-ari ng lahat” na anghel na tagapaglingkod si Rumyail.
Seek and ye shall find: hindi natagalan sa paghahalungkat sa global information superhighway, natagpuan at naisubi ang halos dalawang sandaling MP3 ng malamyos na pagbigkas ng Kyrie Eleison (Panginoon maawa Ka). Mas mainam marahil kung natuhog ang apat na Kyrie Eleison—tig-isa mula kina Johann Sebastian Bach at Felix Mendelssohn saka ang dalawang naisubi.
Ano ang nasa Kyrie? Nakabaon kasi sa naturang panawagan ang binhing kataga na alay naman kay Kali, isang bathaluman ng mga Hindu. Bathaluman ng pagpuksa at kamatayan si Kali. Malupit na martial arts ang kali, tiyak na isinunod ang pangalan sa bathaluman. Pakay ng alay na katagang binhi na wasakin bawat makakatunggali, bawat masasagupa.
Hindi kasi makatitiyak sa mga Kristiyano—kaya dapat yatang manikluhod kay Kristo. Para makaligtas naman sa karumal-dumal na gawi at gawa ng mga Kristiyano. Yeah, Christ, save me! From Christians!
Samut-saring papuri sa kung sinu-sinong bathala at bathaluman ang pumapailanlang mula sa halamanang nakaligid sa aming tahanan. Para bang napag-utusan o tinakdaan na idaos nila ang Angelus, Vespers, Oracion, pati Matins—na nakatapat nga sa TV prime time na kung sinu-sino namang kumag at kupal ang ilalantad. Sasambahin, didilaan at hihimod-himurin ng tingin, susuubin ng papuri. And there’s neither blasphemy nor idolatry in that. These days that’s hip. Read my hips.
The environs where I’ve taken abode howl out a pagan ecumenical rant.
The crickets and cicadas keen in homage to the Hindu goddess Lakshmi, humming hymns that consist of a seed word for enduring beauty and material prosperity.
In unseen crevices among sermons in stones, less than a dozen frogs and toads hurl syllables to Durga, she who takes away obstacles and ensures success to undertakings.
And the child in me who refuses to grow up says every thriving bush and tree is aflame with archangels and Yahweh, why, the home yard must be holy ground.
Those humble creatures aren’t exactly religious—I haven’t seen any going to church, engage in religious debate, bang out silly columns like this or flock to an El Shaddai rally. They probably can’t watch TV, kawawa naman sila, ‘di ba?
Bwa-ha-ha-ha-haw!
Ever heard of the adjective, a descriptive saying “enthusiastic?” Or that child-like quality called “enthusiasm?” That, my dear, is becoming.
Kasama sa mga pinakamarikit na kataga ang enthusiasm—nabuo mula ugat na Latin “en=kalooban” at “theos=mga diyos”. Kapag may iwing sigla ang kalooban—hindi panlabas na anyo, basta bumubukal na lang sa gawi’t gawa—may namamahay na mga bathala sa sinumang taglay ang ganoong katangian. Gods taking up abode within sounds too friggin’ far out but…
Sa sinaunang paniniwalang Shinto (‘landas ng mga bathala’ ang katuturan) pilit kinikilala ang napakaraming bathala at bathaluman. Isa lang naman talaga. Pero napakaraming katangian. Hindi rin mabilang ang itinuturing na mga bathala at bathaluman sa paniniwala ng mga Hindu. Pero tahasang iisa lang nga.
Sa litanya o napakahabang listahan ng mga katangian at kapangyarihan ng iisang Ama, nabihisan bawat mausal na katangian bilang bathala na rin. Wala na talagang masinop at masinsinang paghimay. Hindi makakayang gagapin ng diwa ng karaniwang tao ang kawalang-hangganan ng nakapangyayari sa sanlibutan.
Teka. May 100 pagtawag kay Allah—99 lang ang mabibigkas ng tao, may tanging pagtawag na pawang mga nilalang mula kalikasan ang nakakabatid. Mga tupa, kamelyo, aso, pusa, kambing, kalabaw, tutan kasama na pati ipis at daga. Damay pati mikroorganismo’t mga halaman.
May bukal ng kapangyarihang taglay ang bawat pangalan ng bathala. May nakapatnubay pa ngang anghel sa bawat pangalan, sa bawat katawagan. Na naisasalin sa kalooban—na pinag-ugatan ng “kaluban,” sisidlan ng gulok, sundang at iba pang patalim. Every sacred name is imbued with a cutting edge and the believer merely aspires to be a sheath, a vessel for the lancet sharpness invoked.
Now, that’s what becoming is all about, go on, read some more. You might get some sharps. Or you might get cut. Or minced, but what the hack!?
Sambitlain ngang kataga sa Batangas ang “ala eh.” Na mauugat sa papuri. Allahu akbar!
Al Mumit o “Kumikitil ng buhay” ang kinagigiliwan kong pagtawag kay Allah. Hindi kailangan pang ungkatin ang dahilan para makipag-ugnayan sa talibang anghel na Tar’athyail na tagapaghatid ng kamatayan. Dalawa-sampera lang kasi ang turing sa mga peryodista sa bansang ito. Dapat lang pairalin ang ginintuang alituntunin. It is better to give than to receive, iyon nga ba? Hindi kaya do unto others before they do it unto you?
Tiyak kagigiliwan ng ibang manawagan kay Ash Shamad, “Nagtutustos sa lahat ng pangangailangan” para makatalastasan ang anghel na si Nuryail.
At sa mga mahilig magkamal ng tala-talaksang yaman, Al Malikul Mulk, “May-ari ng lahat” na anghel na tagapaglingkod si Rumyail.
Seek and ye shall find: hindi natagalan sa paghahalungkat sa global information superhighway, natagpuan at naisubi ang halos dalawang sandaling MP3 ng malamyos na pagbigkas ng Kyrie Eleison (Panginoon maawa Ka). Mas mainam marahil kung natuhog ang apat na Kyrie Eleison—tig-isa mula kina Johann Sebastian Bach at Felix Mendelssohn saka ang dalawang naisubi.
Ano ang nasa Kyrie? Nakabaon kasi sa naturang panawagan ang binhing kataga na alay naman kay Kali, isang bathaluman ng mga Hindu. Bathaluman ng pagpuksa at kamatayan si Kali. Malupit na martial arts ang kali, tiyak na isinunod ang pangalan sa bathaluman. Pakay ng alay na katagang binhi na wasakin bawat makakatunggali, bawat masasagupa.
Hindi kasi makatitiyak sa mga Kristiyano—kaya dapat yatang manikluhod kay Kristo. Para makaligtas naman sa karumal-dumal na gawi at gawa ng mga Kristiyano. Yeah, Christ, save me! From Christians!
Samut-saring papuri sa kung sinu-sinong bathala at bathaluman ang pumapailanlang mula sa halamanang nakaligid sa aming tahanan. Para bang napag-utusan o tinakdaan na idaos nila ang Angelus, Vespers, Oracion, pati Matins—na nakatapat nga sa TV prime time na kung sinu-sino namang kumag at kupal ang ilalantad. Sasambahin, didilaan at hihimod-himurin ng tingin, susuubin ng papuri. And there’s neither blasphemy nor idolatry in that. These days that’s hip. Read my hips.
The environs where I’ve taken abode howl out a pagan ecumenical rant.
The crickets and cicadas keen in homage to the Hindu goddess Lakshmi, humming hymns that consist of a seed word for enduring beauty and material prosperity.
In unseen crevices among sermons in stones, less than a dozen frogs and toads hurl syllables to Durga, she who takes away obstacles and ensures success to undertakings.
And the child in me who refuses to grow up says every thriving bush and tree is aflame with archangels and Yahweh, why, the home yard must be holy ground.
Those humble creatures aren’t exactly religious—I haven’t seen any going to church, engage in religious debate, bang out silly columns like this or flock to an El Shaddai rally. They probably can’t watch TV, kawawa naman sila, ‘di ba?
Bwa-ha-ha-ha-haw!
Subscribe to:
Posts (Atom)
.jpg)
