Sunday, May 25, 2008

Sigaw sa sigwa

Sigaw ng anak sa doodles11006@yahoo.com:
AYAW ko na sa Pilipinas tumira.

Sigwa ng ama sa noqualmasabomb@yahoo.com:
WALO ang kasunod na tinigok—lima ang musmos pa—sa Calamba, Laguna matapos ang nakawan sa bangko sa Cabuyao sa Laguna rin… na 10 nga ang pinatay…

‘Yung pinakahuli naming panhik nina Aaron at Arjuna sa Sierra Madre, nagpahiwatig ‘yung nakausap namin sa hinahawang tatamnan ng puno. Kakilala din ng kahanggan nating si Mang Ben ang mga nagpahirap muna’t pumatay sa anak niyang nagkataong nag-iisa sa kubo nila. Sinunog pati kubo. Nang gabi ring iyon, may tatlong naghahanap sa amin du’n sa madalas na tinutulugan nating puwesto—nakamatyag ako sa dilim, nakakubli. Kung napalapit kahit dalawang metro lang sa pinagkanlungan ko, pakikinabangan muli ang niten ichi-ryu ni Musashi… there’s kill in skill… makakapagligpit na naman… pampasikip lang sa mundo ang mga ‘yon, pakikinabangan ng lupa kung magiging organic compost.

Pinagbilhan sa kalabaw, naibenta ni Mang Ben ng P20,000 yata—‘yun ang pakay ng mga nagpahirap-pumatay-sumunog sa anak niya. Nagsusunog ng kilay sa high school ang bata. Pantustos sa pag-aaral ang kaunting pinagbilhan. Hindi nagsuplong si Mang Ben. Walang kaso. Ni hindi nagpapakahirap ang mga pulis sa bayan na sadyain ang lupalop na iyon. ‘Yun ngang army chekpoint na mga apat na oras na lakad ang layo mula doon, binira minsan ng mga taong labas…

Merong tinatawag na post traumatic stress syndrome matapos magligpit ng tao—mga 13-15 araw na hindi talaga makakatulog, parang may kung anong humalang na mabigat-hindi-mabuhat sa sariling loob. Matapos ‘yon, may naiiwang hibo ng pamumula sa mata… oro, plata… mata.

Lumalabas na may sangkot na dating kawal sa nakawan sa RCBC sa Cabuyao… mukhang talamak ang post traumatic stress syndrome… baka beterano sa giyera… hinahanap-hanap ng katawan ang pagpatay… gone over the edge… mahirap maibalik ang katinuan ng utak niyon.

Wala nang capital punishment o bitay sa bansa—pro-life ang tindig ng Palasyo… that policy standpoint doesn’t take into account the low lifes, miserable lives, and inhuman lives…ironic how the pro-life babble is an utter disregard for any quality of life… bitay kasi ang katapat ng pandarambong sa kaban ng bayan. Kaya tinanggal ang ganoong parusa na nakabantang ilapat din sa mga taga-Palasyo’t iba pang nakapuwesto sa gobyerno. Ang alam kong capital punishment na umiiral ngayon: buwis. Meron ngang capital gains tax.

Kahit may mga ganoong puta-putaking pagsiklab ng karumal-dumal na krimen sa bansa, masasabing malalim ang pinanghahawakan nating paniniwala. [Mauugat nga pala ang karumal-dumal sa katagang “rumal,” dilaw na bigkis sa baywang ng mga Thugee (pinag-ugatan naman ng katagang thug o upahang pusakal) sa India nitong mga ika-13 hanggang ika-19 na siglo. Ginagamit na pambigti ang rumal. Habang unti-unting nauupos ang hininga ng biktima, iniaalay ang buhay niya kay Kali na bathaluman ng kamatayan, pagpuksa, at kalibugan.]

Pero Abu Sayyaf man na kidnap for ransom gang lang, nagpupugay pa rin sa adhan, kahit isinusuka yata ni Allah…

Pinakatiwasay, pinakamapayapang bahagi ng daluyong ang pinakagitna nito—there is calm in the eye of a storm. Ganoong taimtim na katiwasayan ang sumigid sa dibdib ko habang kanlong ng karimlan at kugunan, matamang nakasubaybay sa bawat kilos ng tatlong tumutunton sa amin nina Aaron at Arjuna. There’s classic beauty in that calm that can ply out the Fibonacci sequence—0, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55… -- plus the phi, the golden ratio, 1.6180339887498948482…. You can figure out the practical applications. Ganoon kumilos ang unos… marahan muna. Hanggang humahaginit na lintik na ang bilis… ganoon din tayo kumikilos. Kasinrikit ng lintik. Mahinahon na tila daluyong. To live according to nature is to live according to the gods’ wishes, ani Pythagoras.

Maunos sa Pilipinas—hindi ‘yung takal-takda ng 20 bagyong pumapasok sa bansa taun-taon. Iba’t ibang anyo ng unos sa pamumuhay at kabuhayan ang nananalanta. Pero nakabaon na nga sa loob kong naroon tayo lagi sa pinakagitna. Nakatahan sa mismong mata ng bawat unos, kupkop ng mapagpalang kamay ng Maykapal.

Exodus nga pala ang tawag sa paghahagilap ng mga Hudyo sa lupaing tahanan na matatawag na sariling bayan… exodus din ang paglalagalag ng mga Filipino sa iba’t ibang lupain para maghagilap ng matinong kabuhayan at katiwasayan… a nation moving from frontier to frontier, well, every instance the Jews ran roughshod of God’s commandments, as you learned in Sunday school, they were scattered like sheep ravaged by wolves… ganito ang nagaganap ngayon sa mga Filipino, beset by unexplained poverty while some nations are awash in inexplicable wealth and opulence. Not too many of us took Sunday school seriously…

Mula walong milyong nakakalat na populasyon bago sumiklab ang WWII, nalagas sa final solution ni Adollph Hitler ang anim na milyong Hudyo—at walang isang angaw (the Tagalog word for “million”) ang nakatuntong sa Palestina nitong 1946 nang binuo ang kanilang bansa, tinawag na Israel—after Jacob’s name which meant “he who wrestles with God”—and it’s the only Middle Eastern spread of hardscrabble real estate that has no oil reservoirs beneath…

There’s this sinking feeling that the country is overdue for a population correction. Something akin to Hitler’s final solution… Pa’no ‘yan masaker uli ang namumuong kasunod na balita?

Teka, ayaw mo na sa Pilipinas tumira? Pinakamasarap pa ring tumira sa Pilipinas, katakam-takam, nalalanghap, nalalasap ang malinamnam na alindog ng mga Pilipinas, don’t you think so?

Monday, May 12, 2008

Antala, ang tala...

KIKISAP na tila ningning ng tala sa isip ang pagluluto ng antala— inangit o puto maya ang tawag sa payak na kakaning malagkit. Karaniwang mga pisngi ng hinog na mangga at mainit na tsa ang kasabay nitong inihahain sa hapag.

Ganoon ang isang paraan ng pagsasaing ng bigas sa Puerto Rico. Sa halip na tubig ang sabaw-sinaing, gata ng niyog ang gamit na sangkap, ah, masagana o mayamang pantalan ang katuturan ng Puerto Rico’t titiyakin pang maikakabig ang himas ng imahinasyon sa puwerta na mamasa-masa na… lakbay-diwa pa sa saliw ng “Country Roads” ni John Denver… “Almost heaven, wet vagi… oops.. p’wet virgin pa…”

Sa dalawang tasang sinaing na malagkit, ihalo ang santasang kakang gata at ilang dahon ng pandan; igumon sa kawali, halu-haluin hanggang lubusang kumunat at bahagyang magtutong sa atay-atay o mahinang apoy. Hanguin ang naglalangis na antala, ilatag sa bandehang may sapin na dahong saging… Mayumi ang tamis ng antala, kahit na mga bahaging natutong, the heat-caramelized glucose portions of this humble fare… mahinhin ang bakas ng asukal, maging ang nalabing lagda ng tamis kakang-gatang kikislap-kislap na tila liwanag-tala sa magkakadikit na butil ng malagkit. Hindi sumisikad o sumisigid ang tamis, hindi tulad sa kalamay o kahit bibingkang binihisan ng arnibal.

Payak na anyo ng asukal ang glucose sa kanin, malagkit man o hindi, payak mang antala o mas payak na kanin. Sa bibig pa lang habang nginangata, nahihimay na mula bawat nalawaya’t naligis na butil ang glucose… na maisasalin nang kagyat sa mga ugat na daluyan ng dugo sa katawan. Maigagatong na sa lagablab ng isipan, maitutustos na upang maging maliyab ang galaw ng katawan, lalo pa sa mga gawaing pangangatawanan.

So glucose is brain fuel. Tahasang itinatakda sa may katawan na gamiting gatong: paliyabin ang apoy ng diwa, papaglatangin sa alab at lagablab ang mga himaymay ng utak, pasiglahin na tila umiindak na apoy sa kislot at kilos, sa gawi’t gawa ang buong katawan… Heed not the nudging glucose sweetness and your inner system gives up on you… this leads to diabetes… this ruthless rice crisis is for real and has been ravaging millions of Filipinos in recent years.

Kung lagi’t laging paiiralin ang mental power outage kahit walang humpay naman ang salin sa sikmura ng gatong na glucose mula bigas, ikaw naman ang unti-unting susunugin. ‘Yun nga. Die bĂȘtes noires! Diabetes nga pala… Rice crisis talaga ‘to. Nag-uugat sa sobrang lamon ng bigas na dapat igatong sa matalim na pag-iisip at talima sa udyok ng gawain. Para bang makina ng sasakyan, nabombahan hanggang umapaw ang gas pero palyado ang kisap ng spark plug,,, nalintikan. Umuuntag, umaantig ang utak at gawaing dapat na tugunan. Pero hindi nga ginagampanan… ng mga gunggong at batugan.

Mula sa pagkaantala—na naman—ng binubuno’t binubuong aklat para sa isang pasulatan, kung saan-saan na naman nagliwaliw ang isipan. Mula pagluluto ng antala napahimod, oops, napasubsob sa Puerta Rica na masarap naman pala… napasinsay hanggang sa mapaminsalang kapansanan…

Sa halip na magsiklab sa ngitngit sa sunud-sunod na power outage… isinalang na lang ang bisig sa pagwasiwas ng palakol habang nagsasalin sa katawan at isipan ng mga orasyong pampoder… pampatibay… pampatatag… Kahit na makinang alipin lang kasi ang personal computer sa pamamahay, tiyak na humihilahod din ito sa hagok sa paulit-ulit na takbo ng check disk function para maungkat kung may mga napinsala sa sarili nito sanhi ng sunud-sunod, suson-susong pagkawala ng kuryente.

Wala namang mangyayari kung magpupuyos sa galit sa saglit ng salit-salitang patay-sindi ng kuryente. So much wreckage flies off from a derailed train of thoughts running at light speed. Ayokong manghinayang. Ni manghina’t manghinawa sa mga pabigla-biglang pagkawala ng tiyempo sa pakikipagbuno sa gawain. Kaya sa kung saan-saan ibabaling ang pansin, kung saan-saan isusuling at isusulong ang paningin.

Dumidiklap ang buntala sa bawat butil ng antala. Wala mang lulutang na latik sa inilahok na kakang gata, wala namang latak na lulubog kapag sumasagitsit nang kidlat ang gatong mula bawat butil-malagkit. Na araw-araw humihiram ng liwanag mula sa araw—‘yun ang ayokong sayangin.

Usbong ng ubi

HIGIT na pangahas ang tugui sa timog-silangang bahagi ng lote. Kaigtingan ng liyab ng Abril nang mag-igkas ng usbong na tila balisong, saka nangunyapit ang tinikang baging sa kasiping na patpat na puno ng ipil-ipil, magpupugay sa liwanag.

‘Yun ang uri ng tugui na hugis-daliri ang laman-ugat na nabili sa Kalye Villalobos, Quiapo. Nakasumpong nitong Enero sa palengke ng Bolinao, Pangasinan ng tugui na hugis bilog ang laman, magandang palamuti sa hapag-kainan lalo’t natalupan. Kung mapusyaw na dilaw ang laman ng patatas, maburok o halos busilak sa kaputian ang tugui. Nakakaganyak lantakan. Lalo kung sangkap na sa kaldereta. O kahit nilaga lang, kasabay ng mainit na tsa.

Marikit ang pahiwatig ng tugui sa magbubungkal nito. Matutunton ang laman mula sa punong baging na ibabadya ang paglalaman sa kailaliman kapag naninilaw na ang mga hugis-pusong dahon. Dudukalin—at ibubulaga’t maduduro ang mga daliri sa itim na koronang tinik sa mga 3-5 pulgada ng lalim, wonderful surprise unearthing a porcupine of sorts at such depth, its dagger-quills arrayed out to draw blood of the unwary, maybe soak itself in crimson ink for future writing into earth’s bowels. Magsasanga mula koronang tinik ang iba pang ugat. Na sa dulo’y mahahango ang malinamnam na laman.

Sa ilang at kalibliban, karaniwang sa lilim ng mga siit ng kawayang tinikan masusumpungan ang mga baging ng tugui. Karatig naman ng punong tugui ang pumpon ng buhong China sa aming bakuran. Para hindi naman maiwalay sa isa’t isa, maipagpatuloy ang kanilang nakagawiang tipanan sa pinagmulang dawag at kaparangan.

Ni hindi na nga hinukay para mailuto ang tugui sa bakuran—mas matiim ang kabusugan kapag nginunguya sa isipan ang nakalantad na mga pusong dahon, kumakaway sa haplos ng hangin habang lihim namang nagpapanday ng sapin-saping sundang sa kanyang ilalim habang nakikipagniig, sumisibasib sa paghahalughog ang mga ugat sa dibdib ng lupa.

Tugui ang nalabi sa mga alagang halamang-ugat—ipinaghukay ang biyenan ng ubi sa bakuran, titipak-tipakin ang may limang kilo marahil na lamang-ugat, saka ilalaga daw, igugumon sa asukal… hindi ganoon ang nakagisnang luto sa ubi. Mas masaya ang jalea.

Pero pawang malalaki na ang apat na alalay na anak sa paghahalukay ng nalulutong jalea. Ako lang ang paunti-unting magliligis ng mga nilagang tipak-ubi sa food processor. Itatambak ang naligis na bunton—3-4 na kilo-- sa kawa, sasamahan ng mga sangkap… ginadgad na balat ng 4-5 dayap… kakang-gata ng anim na niyog… dalawang lata ng gatas-kondensada… santaklob na panutsa… mga pinilas na dahon ng pandan… 500 gramo ng butter… at tagaktak ng pawis ng mga anak, edad-10 pa lang ang panganay sa apat na anak… halinhinan silang hahalukay ng nalulutong ubi sa kawa, gamit ang mahabang siyanse o samputol na sariwang palapa ng niyog. Nakalakihan nilang rituwal iyon bago magpasko.. 2-3 oras na parusa sa init ng apoy at sanghaya ng nalulutong jalea… tig-10 takal sila sa paghalukay.

Halos makalas ang bisig sa balikat sa inut-inot na halukay sa tumpok ng magiging jalea. Na kumukunat habang naluluto, lalong nagiging mahirap ang paghalukay… marami namang nakakatikim sa katas ng pawis ng apat na bata, ah, the ordeal of sorts was meant to pump up circular strength in the upper limbs and shoulders. Mostly imparting such strength in the body’s upper portion as groundwork to having firm but explosive power—the sort needed to unhinge limbs of an assailant with grace and ease.

Hindi na matiyak kung natatandaan ng mga kumag na anak ang mga sangkap sa jalea. Mahirap maghagilap sa ngayon ng dayap at panutsa. Mahirap ding mahagilap ang mga damuhong supling ngayong malalaki na’t iba na ang nakahiligan—sa ubi-gyne na nga nagsasadya ang babaeng anak, nanganganay.

Nagsipag-usbungan rin ang mga ubi nitong unang linggo ng Mayo. Kung saan-saan na naman susuling, susulong ang kani-kaniyang baging. Gagapang, tatabal. Magsisipagpugay sa araw. Lihim na magtitipon ng kilu-kilong laman sa kailaliman.

Lagi’t laging kakalkal sa lupa ng mga matamis na gunita sa pagluluto ng jalea… sa pagpanday… sa pag-iiwi… sa pag-iiwan ng tataglaying lakas ng mga supling sa kanilang paglaki… mula usbong ng ubi.