WHAT a live act it was!
Martin Nievera wouldn’t take a centavo off the proceeds of a concert he did sometime. The back-up band and other performers found out why—and did the gig for free. Concert proceeds went to pay for the liver transplant operation of a girl barely a year old named after the Greek earth goddess, Gaia Pasamba.
Life’s for the liver, as a wit has it, and that kid was seeking deliverance—she was dying. Of biliary atresia, a condition that has no other remedy except for liver transplant. Precious life and febrile body ticked away as a healthy liver donor was sought. Even as her family frantically scraped up funds for her that costly surgical operation.
Gaia’s family were hoping against hope—the so-called bopis sprawl in Quezon City has existing heart, lung, and kidney centers, there is not even a ghost of a hospital for liver ailments. That also means specialists in liver surgery are rara avis hereabouts.
Then again, donors of healthy livers are hard to come by. About 20,000 patients a year in dire need of liver transplant throughout Asia wait for less than a few thousand willing donors to give off a chunk of the organ. Or give up their lives and give liver away.
Livers do grow back. But growing a liver from stem cells may happen yet in decades to come, it’s not a possibility in the next few years. As demand exceeds availability, patients up for liver transplant may have to cough up an arm and a leg-- if they can get hold of a donor.
For another, the cost of the operation is steep. A liver transplant in the U.S. costs around $450,000—about P21 million. In India, it is $40,000 (nearly P2 million). And in Singapore which is fast becoming a regional hub of “medical tourism,” such an operation can rack costs of up to $80,000 or about P3.7 million.
“Tourist-patients” the world over flock to the city state as it offers high medical standards, comprehensive health care facilities and state of the art technologies that provide high quality patient care and better treatment outcomes.
“Cost is not an issue. It’s the track record. Our program in Singapore has a fantastic record of survival after surgery,” asserts liver transplant specialist Dr. Tan Kai Chah. And that cannot be said for similar programs in China or India, he adds.
In the wake of controversies surrounding harvesting of human organs from dirt-poor donors or prison inmates bargaining away their body parts, Singapore’s Ministry of Health sees to the entire operation, from the procurement of an organ to be transplanted to the selection and assignment of the team for the surgery, he cites.
Dr. Tan has performed more than 800 liver transplant operations in the United Kingdom alone, including the first ever living-donor-living transplant there. Among the pioneering works he took was the first “split-liver” transplant-- the donor graft was divided and transplanted to two recipients.
During his tenure as senior liver transplant surgeon at London’s King’s College Hospital from 1986 to 1994, he trained 26 surgeons in hepatobiliary and liver transplant surgery. He also helped draw up and put to work the Irish National Liver Transplant Program in St. Vincent’s Hospital in Dublin. Too, he was a consultant surgeon at Singapore’s National University Hospital.
Gaia was barely 10 months old when she went under the knife for The Dr. Tan-led transplant operation on Gaia was performed in April 2006 at Singapore’s Gleneagles Hospital. It cost much but it didn’t cost the infant’s life.
Now a toddling two year-old, Gaia met up in August this year with Dr. Tan who was on a two-day stay in Manila for the inaugural convention of the Hepatology Society of the Philippines.
Gaia’s mom Lilibeth Pasamba said Dr. Tan’s visit to Manila is a welcome relief to her family. It means they won’t have to go to Singapore for her daughter’s regular checkups which are critical to monitor the child’s post-surgery progress.
Dr. Tan was in Cebu City last November 2006—Gaia and her mom went there for the child’s progress checkup, a happy reunion for the now bubbly toddler and her favorite surgeon.
Aside from seeing to a number of growing Filipino patients, Gaia including, Dr. Tan delivered a paper before the Hepatology Society of the Philippines convention. He cited liver transplantation will be increasingly used to save patients suffering from both liver cancer and cirrhosis.
In the face of this growing trend, he called for the relaxation of existing surgery norm—the stringent Milan criteria-- to allow more patients to avail of the advanced procedure. The Milan criteria refer to tumors 5 cm or less in diameter in patients with single HCC (hepatocellular carcinoma) and no more than 3 tumor nodules, and a maximum of 3 cm or less in diameter in patients with multiple tumors. These criteria are currently used only for liver allocation, in which livers to be transplanted come from cadavers.
In his presentation Extending the Milan Criteria in Surgery of HCC (Hepatocellular Carcinoma), Dr. Tan points out that patients with liver cancer and cirrhosis would benefit immensely from transplantation over other procedures since a newly transplanted liver will be free from cancer tumors that usually recur.
Asks he in earnest: “Are we being too stringent? If we don’t transplant, are we not denying patients of a life-saving procedure?”
Dr. Tan’s recent Manila visit was made possible by the ParkwayHealth, which owns Gleneagles, Mount Elizabeth Hospital and East Shore Hospital, leading tertiary hospitals in Singapore, including 11 other hospitals in the Asia-Pacific region.
More information about Dr. Tan and the Parkway hospitals are available at the Parkway Healthcare Medical Referral Centre in Makati, the local representative office of the ParkwayHealth with Mr. Kelly Low as Country Manager. They can be reached through telephone numbers 751-8225 and 27.
The local referral center provides Philippine patients access to the right specialist expertise, personalized patient care and cutting edge technology available at all Parkway hospitals in Singapore and the Asian region. The MRC offers free services in connecting patients to relevant medical services in real time.
Sunday, September 23, 2007
With a heavy heart this kid rests
HE slams his best foot forward—just for kicks, for sheer surge of adrenaline fun it brings.
All 14 summers of him didn’t muster much height for his body: doe-eyed Joshua P. Sastre ached to play basketball just like every kid in his block smack in the dirt-and-asphalt bowels of Tatalon in Quezon City. He had the heart and the heft for the sport. He lacked the height.
He stands 4’ 7”, well-proportioned like da Vinci’s Vitruvian figure and it took the unerring eye of a soccer coach to tell the kid that he had what it takes for football. He took to the game like a natural that he is. He can kick balls-- he’s also into sepak takraw that demands a repertoire of kicks to slam a rattan orb into an opposing team’s field. That needed deft footwork, quicker-than-eyewink body reflexes.
Drilled for three months beginning October 2005—four hours each thrice a week session --together with a ragtag crew of 24 neighborhood boys his age, Joshua got his baptism of competitive football in the 2006 Manila Youth Games. They brought home four fat eggs—lost all the four games they were pitted in but never lost a whit of gung-ho to drill some more, hone some more skills for sharper competitive edge.
Joshua didn’t feel bad about losing. He played his heart out, his mom watching and cheering her youngest son at the stands. After mom left as subcontracted worker for a hospital in Doha, Qatar it was lola and tita who regularly rooted for the young goalie. And he felt the world was at his feet, hey, he was going places. He didn’t have to look back at those four losses.
Goalkeeper and striker—that’s what he was leveling off the field, diving after pigskin homing in for a score, shrugging off bruises, gashes and skinned shins and the jittery pins-and needles feeling at the pit of his tummy that were all part of the thrills football pours in copious doses for every 15-minute fever that sets the 100-yard grid on fire.
And football talent scouts from exclusive schools sat, took notice and were set to get Joshua into their teams—that meant lesser hassles to get to college, earn a degree while having a field day on every soccer field he’d set his feet on.
How could such a scrappy crew of kids off a depressed neighborhood nail wins at the expense of boys from more affluent settings?
Joshua poured his heart into the game.
And a cardiologist told him he had an enlarged heart.
“Papunta na kami sa Gawad Kalinga Olympics sa Marikina Sports Complex. Alas sais ng umaga, nitong nakaraang May 27. Biglang sumakit ang tiyan ko. Masakit na masakit. Tapos isinuka ko lahat ng kinain ko. Dinala ako pauwi. Saka itinuloy sa ospital, sa Dr. Fe del Mundo Medical Center sa Banawe, QC,” he recalls.
He was confined for two months and 10 days, was told of his heart condition.
“Si Tatay, 42 nang mamatay sa atake sa puso. Si kuya, 17 years old lang. Sakit sa puso din,” he tells matter-of-factly in a chat with this writer at the family household in #8 Cabalata St. in Tatalon where he stays with an aunt, lola and the eldest brother.
Cardiologist Maricel Regino told him to rest for a year—no schooling, no football, no strenuous activity that can cause undue fatigue. And he had to see the doctor for monthly checkups, to see how his heart is faring.
Upkeep medications cost Joshua’s family about P3,500 a month. That can be a pinch in their pockets— but it’s something more painful that gnaws at them knowing that Joshua’s elder brother Jovic had been similarly diagnosed. The older sibling was found to have dilated cardiomyopathy at age 15 and badly needed a heart transplant. At 17, Jovic breathed his last.
“Naglalakad na kami nang paluhod sa simabahan sa Quiapo para hilingin sa Diyos na dugtungan pa ang buhay ni Joshua,” confesses the boy’s dentist-aunt in between pained sobs. She and the kid’s grandmother are praying hard, hoping for a miracle that may save Joshua’s life.
These days, he does some editing of his friends’ Friendster profiles, surfs the Internet for song lyrics and guitar chords—he plays the guitar for a boy band based at the Doña Josefa Martinez High School in Tatalon—and whiles away time scratching out rock and roll tunes.
Joshua still rocks, yeah.
And someone named Janine of Makati just went steady with him on the evening of September 6. That made his heart skip a beat.
But he’s still setting his sights on setting foot anew at a football field, maybe if his heart heals.
All 14 summers of him didn’t muster much height for his body: doe-eyed Joshua P. Sastre ached to play basketball just like every kid in his block smack in the dirt-and-asphalt bowels of Tatalon in Quezon City. He had the heart and the heft for the sport. He lacked the height.
He stands 4’ 7”, well-proportioned like da Vinci’s Vitruvian figure and it took the unerring eye of a soccer coach to tell the kid that he had what it takes for football. He took to the game like a natural that he is. He can kick balls-- he’s also into sepak takraw that demands a repertoire of kicks to slam a rattan orb into an opposing team’s field. That needed deft footwork, quicker-than-eyewink body reflexes.
Drilled for three months beginning October 2005—four hours each thrice a week session --together with a ragtag crew of 24 neighborhood boys his age, Joshua got his baptism of competitive football in the 2006 Manila Youth Games. They brought home four fat eggs—lost all the four games they were pitted in but never lost a whit of gung-ho to drill some more, hone some more skills for sharper competitive edge.
Joshua didn’t feel bad about losing. He played his heart out, his mom watching and cheering her youngest son at the stands. After mom left as subcontracted worker for a hospital in Doha, Qatar it was lola and tita who regularly rooted for the young goalie. And he felt the world was at his feet, hey, he was going places. He didn’t have to look back at those four losses.
Goalkeeper and striker—that’s what he was leveling off the field, diving after pigskin homing in for a score, shrugging off bruises, gashes and skinned shins and the jittery pins-and needles feeling at the pit of his tummy that were all part of the thrills football pours in copious doses for every 15-minute fever that sets the 100-yard grid on fire.
And football talent scouts from exclusive schools sat, took notice and were set to get Joshua into their teams—that meant lesser hassles to get to college, earn a degree while having a field day on every soccer field he’d set his feet on.
How could such a scrappy crew of kids off a depressed neighborhood nail wins at the expense of boys from more affluent settings?
Joshua poured his heart into the game.
And a cardiologist told him he had an enlarged heart.
“Papunta na kami sa Gawad Kalinga Olympics sa Marikina Sports Complex. Alas sais ng umaga, nitong nakaraang May 27. Biglang sumakit ang tiyan ko. Masakit na masakit. Tapos isinuka ko lahat ng kinain ko. Dinala ako pauwi. Saka itinuloy sa ospital, sa Dr. Fe del Mundo Medical Center sa Banawe, QC,” he recalls.
He was confined for two months and 10 days, was told of his heart condition.
“Si Tatay, 42 nang mamatay sa atake sa puso. Si kuya, 17 years old lang. Sakit sa puso din,” he tells matter-of-factly in a chat with this writer at the family household in #8 Cabalata St. in Tatalon where he stays with an aunt, lola and the eldest brother.
Cardiologist Maricel Regino told him to rest for a year—no schooling, no football, no strenuous activity that can cause undue fatigue. And he had to see the doctor for monthly checkups, to see how his heart is faring.
Upkeep medications cost Joshua’s family about P3,500 a month. That can be a pinch in their pockets— but it’s something more painful that gnaws at them knowing that Joshua’s elder brother Jovic had been similarly diagnosed. The older sibling was found to have dilated cardiomyopathy at age 15 and badly needed a heart transplant. At 17, Jovic breathed his last.
“Naglalakad na kami nang paluhod sa simabahan sa Quiapo para hilingin sa Diyos na dugtungan pa ang buhay ni Joshua,” confesses the boy’s dentist-aunt in between pained sobs. She and the kid’s grandmother are praying hard, hoping for a miracle that may save Joshua’s life.
These days, he does some editing of his friends’ Friendster profiles, surfs the Internet for song lyrics and guitar chords—he plays the guitar for a boy band based at the Doña Josefa Martinez High School in Tatalon—and whiles away time scratching out rock and roll tunes.
Joshua still rocks, yeah.
And someone named Janine of Makati just went steady with him on the evening of September 6. That made his heart skip a beat.
But he’s still setting his sights on setting foot anew at a football field, maybe if his heart heals.
Mahirap talaga ang bigay-hilig
NAPAKAMOT na lang ng batok nang marinig ang mungkahi sa anak. Siyota nito ang humiling. Magpataba daw. Kahit kaunti.
Napailing na lang sa narinig. Ba’t ba pati tabas at likas na korte ng katawan ay gustong baguhin? Ba’t hindi sa sariling katawan gawin ang gustong makita sa iba? Ah, how can we vainly try to mold everything to our heart’s desire? Must everything conform to our sense of what’s pleasing to our sights?
How suet of her nudging him to put on some bulk like a skewer of cotton candy apt for lapping and nibbling at, ah, how suet!
Kaya pitong itlog sa araw-araw na almusal ang nilalantakan ngayon ng damuho. Para madagdagan raw ng laman ang katawan—na parang patpat na tulad sa katawan ng kanyang nakakatandang kapatid. Na minsan lang nakita ng kinakapatid niya na may nalalaman sa matinong body mass index kaugnay ng bone structure o tamang lapat ng laman sa balangkas ng mga buto sa katawan, kagyat na sinabing kagulat-gulat daw pero hindi mahahalata ang lakas ng katawan nito.
Para magsapin ng kaunting laman sa katawan, the safest option is complex carbohydrates—pasta, kamote, gabi, tugui, other root crops. Na kailangan ding sunugin sa pamamagitan ng matinding exercise regimen. Madadagdagan ng bulto ang katawan, pero mananatili o mababawasan pa ang timbang. The added energy intake has to be burned off so that hard muscle remains. ‘Kako’y sumangguni muna sa dietician bago lumantak na lang ng dagdag na carbohydrates at proteins—na parusa lang talaga sa atay, lapay, at puso.
Be gentle to your own body. Parusa sa katawan ang paglamon at labis-labis na pagkain.
In the first place, why conform to what every imbecile sees as normal form?
Talaga yatang uso sa panahon ngayon ang porcine figure. ‘Yung sa patabain. Livestock. Ilalaan sa handaan o katayan. O ipapalamon sa mga tinatawag na gunggongressmen. Kaya dapat maging pork barrel ang tabas ng katawan para maitustos sa kasibaan.
Pulos tinting talaga ang tabas ng katawan ng mga damuho kong anak—isinalang kasi sa pagliliwaliw sa Sierra Madre. Musmos pa sila noon. Apat na oras ang akyat. Walang pahinga. Apat na oras din ang baba—matapos ang may walong oras na pagtatabas ng talahib at kugon. Humahagok sila sa hirap. Na hindi gaanong nararamdaman dahil umaatikabong kuwento, kuwenta at masinsinang pag-uungkat sa mga bagay-bagay sa paligid ang napapagtuunan ng pansin. Masaya talaga.
‘Yung lintos sa palad, halas sa braso’t gasgas sa binti—pati mga hiwa’t sugat na naging mga pilat—pawang palatandaan lang ng masayang kamusmusan. Hindi makinis na orinola ang kanilang kutis at balat. Tumuntong sila sa lupa, humawan sa dawag.
Brutal aerobic exercise was the point to all that climbing and trekking on harsh terrain. Hindi naman nila alam ‘yon. Lalong hindi nila alam na ang pakay ng kanilang ama’y palakasin at patibayin ang kanilang puso—para sa walang humpay na tambol ng rock and roll. The heart has to be trained for such incessant drumming and thrumming. Why, the heart’s the body’s strongest muscle pumping iron non-stop through miles and miles of blood highways and byways.
And pump through the pains and pangs of love and desire…
So the kids soaked up all that fierce beauty and fiery calm that Sierra Madre slathered in on them.
So they had a boot camp childhood that revved up basal metabolism to the max. Imbued with such a raging conflagration inside ‘em, mahihirapan na talagang magdagdag pa ng bilbil o kutson sa katawan. Saka napakahirap pumanhik o bumaba man sa bundok kapag santambak ang dalahin sa katawan. Mas magaan at maginhawa ang pakiramdam kapag kaunti lang ang bitbit at pasanin. Mas malayo, mas mataas ang mararating. That drilled into ‘em a passion for a sternly austere but astute lifestyle— having less burden allows for more mileage. Less is always more.
Namihasa palibhasa, magaang na timbang ang itatakda ng katawan sa kanilang kalamnan.
Mahirap linlangin ang tinatawag na muscle memory. Kung ano ang naging paulit-ulit na gawi at gawa sa nakalipas, muli’t muling mauulit sa hinaharap. That becomes character. That becomes destiny.
Wiry, rangy figures those kids have turned into. That’ll always be the image they’ll project. Hindi buteteng anyo ng isang Jose Miguel Arroyo o Joseph Ejercito Estrada na pawang sa alpombra natutong humakbang. At paika-ika’t painot-inot na lang sa ngayon. Pathetic.
‘Yung pinagdaanang halibas ng karet sa pagtatabas ng kugon at talahib, kailangan ng halos walang patid na pihit ng baywang at kalamnan ng sikmura. Naging matibay ang gayong bahagi ng kanilang katawan, ‘yung tinatawag na dan tien o physical center of gravity para manatiling matatag ang panimbang sa bawat kislot at kilos.
Sa dan tien kasi nagsisimula ang mga igkas at iglap na galaw. At kapag doon nagsisimula ang pagkilos, mayroong makikitang poetry in motion. Magaan. There’s that quality of incredible lightness of being.
Payo nga sa Kasulatan, “Teach a child in the way he should go and when he is old, he would not depart from it.” Mahirap humubog ng kahit pangangatawan lang ng anak. Mas mahirap humutok ng ugali’t asal—at ganoon lang ang alam kong paraan.
Masagwa yatang tingnan ang magdagdag pa ng kalamnan at sapin-saping sebo’t autologous fats sa katawan. Saka tinatabasan talaga ang mga mahalagang hiyas para makahagip, makasagap ng ikakalat na liwanag at kinang sa bawat tapyas.
Patpat man sila sa tingin, dynamite comes in sticks.
Napailing na lang sa narinig. Ba’t ba pati tabas at likas na korte ng katawan ay gustong baguhin? Ba’t hindi sa sariling katawan gawin ang gustong makita sa iba? Ah, how can we vainly try to mold everything to our heart’s desire? Must everything conform to our sense of what’s pleasing to our sights?
How suet of her nudging him to put on some bulk like a skewer of cotton candy apt for lapping and nibbling at, ah, how suet!
Kaya pitong itlog sa araw-araw na almusal ang nilalantakan ngayon ng damuho. Para madagdagan raw ng laman ang katawan—na parang patpat na tulad sa katawan ng kanyang nakakatandang kapatid. Na minsan lang nakita ng kinakapatid niya na may nalalaman sa matinong body mass index kaugnay ng bone structure o tamang lapat ng laman sa balangkas ng mga buto sa katawan, kagyat na sinabing kagulat-gulat daw pero hindi mahahalata ang lakas ng katawan nito.
Para magsapin ng kaunting laman sa katawan, the safest option is complex carbohydrates—pasta, kamote, gabi, tugui, other root crops. Na kailangan ding sunugin sa pamamagitan ng matinding exercise regimen. Madadagdagan ng bulto ang katawan, pero mananatili o mababawasan pa ang timbang. The added energy intake has to be burned off so that hard muscle remains. ‘Kako’y sumangguni muna sa dietician bago lumantak na lang ng dagdag na carbohydrates at proteins—na parusa lang talaga sa atay, lapay, at puso.
Be gentle to your own body. Parusa sa katawan ang paglamon at labis-labis na pagkain.
In the first place, why conform to what every imbecile sees as normal form?
Talaga yatang uso sa panahon ngayon ang porcine figure. ‘Yung sa patabain. Livestock. Ilalaan sa handaan o katayan. O ipapalamon sa mga tinatawag na gunggongressmen. Kaya dapat maging pork barrel ang tabas ng katawan para maitustos sa kasibaan.
Pulos tinting talaga ang tabas ng katawan ng mga damuho kong anak—isinalang kasi sa pagliliwaliw sa Sierra Madre. Musmos pa sila noon. Apat na oras ang akyat. Walang pahinga. Apat na oras din ang baba—matapos ang may walong oras na pagtatabas ng talahib at kugon. Humahagok sila sa hirap. Na hindi gaanong nararamdaman dahil umaatikabong kuwento, kuwenta at masinsinang pag-uungkat sa mga bagay-bagay sa paligid ang napapagtuunan ng pansin. Masaya talaga.
‘Yung lintos sa palad, halas sa braso’t gasgas sa binti—pati mga hiwa’t sugat na naging mga pilat—pawang palatandaan lang ng masayang kamusmusan. Hindi makinis na orinola ang kanilang kutis at balat. Tumuntong sila sa lupa, humawan sa dawag.
Brutal aerobic exercise was the point to all that climbing and trekking on harsh terrain. Hindi naman nila alam ‘yon. Lalong hindi nila alam na ang pakay ng kanilang ama’y palakasin at patibayin ang kanilang puso—para sa walang humpay na tambol ng rock and roll. The heart has to be trained for such incessant drumming and thrumming. Why, the heart’s the body’s strongest muscle pumping iron non-stop through miles and miles of blood highways and byways.
And pump through the pains and pangs of love and desire…
So the kids soaked up all that fierce beauty and fiery calm that Sierra Madre slathered in on them.
So they had a boot camp childhood that revved up basal metabolism to the max. Imbued with such a raging conflagration inside ‘em, mahihirapan na talagang magdagdag pa ng bilbil o kutson sa katawan. Saka napakahirap pumanhik o bumaba man sa bundok kapag santambak ang dalahin sa katawan. Mas magaan at maginhawa ang pakiramdam kapag kaunti lang ang bitbit at pasanin. Mas malayo, mas mataas ang mararating. That drilled into ‘em a passion for a sternly austere but astute lifestyle— having less burden allows for more mileage. Less is always more.
Namihasa palibhasa, magaang na timbang ang itatakda ng katawan sa kanilang kalamnan.
Mahirap linlangin ang tinatawag na muscle memory. Kung ano ang naging paulit-ulit na gawi at gawa sa nakalipas, muli’t muling mauulit sa hinaharap. That becomes character. That becomes destiny.
Wiry, rangy figures those kids have turned into. That’ll always be the image they’ll project. Hindi buteteng anyo ng isang Jose Miguel Arroyo o Joseph Ejercito Estrada na pawang sa alpombra natutong humakbang. At paika-ika’t painot-inot na lang sa ngayon. Pathetic.
‘Yung pinagdaanang halibas ng karet sa pagtatabas ng kugon at talahib, kailangan ng halos walang patid na pihit ng baywang at kalamnan ng sikmura. Naging matibay ang gayong bahagi ng kanilang katawan, ‘yung tinatawag na dan tien o physical center of gravity para manatiling matatag ang panimbang sa bawat kislot at kilos.
Sa dan tien kasi nagsisimula ang mga igkas at iglap na galaw. At kapag doon nagsisimula ang pagkilos, mayroong makikitang poetry in motion. Magaan. There’s that quality of incredible lightness of being.
Payo nga sa Kasulatan, “Teach a child in the way he should go and when he is old, he would not depart from it.” Mahirap humubog ng kahit pangangatawan lang ng anak. Mas mahirap humutok ng ugali’t asal—at ganoon lang ang alam kong paraan.
Masagwa yatang tingnan ang magdagdag pa ng kalamnan at sapin-saping sebo’t autologous fats sa katawan. Saka tinatabasan talaga ang mga mahalagang hiyas para makahagip, makasagap ng ikakalat na liwanag at kinang sa bawat tapyas.
Patpat man sila sa tingin, dynamite comes in sticks.
Thursday, September 13, 2007
Nilalaman sa laman
NAIKUWENTO ng lintak na nahulog silang mag-asawa sa tinutulugan, gumulong tungo sa hagdanan. Nagkaumpog-umpog habang gulong sa bawat baytang ng hagdan. Pero tuloy lang sa sabay na indayog-kadyot ng balakang hanggang mapabagsak sa paanan ng hagdan. At doon na sila kapwa binulwakan ng katas ng kani-kanilang singkapan—‘ansarap-sarap daw ng pakiramdam kahit nagkagalus-galos at nabukulan pa.
Bakit ‘kako sa akin pa isisiwalat ang mga nakakakiliting tagpo sa pakikipagdaupang-ari nilang mag-asawa. Ni hindi ako kikiligin. Ni titigasan sa anumang kahindik-hindik na paghihinang at umaatikabong giling ng balakang.
Baka sakali na gusto ko raw bumakas sa pagbuo ng bata—kulang pa raw siguro sa utak ang nabuo nilang mag-asawa. Gusto raw niya ang utak ko. Saka masarap daw siyang kapareha sa iyutan.
H’wag mo ‘kong demonyohin ‘kako’t baka mapasubo ka lang.
“Isusubo ko talaga ‘yang sa ‘yo!” sunggab agad na sukling maharot ng lintak na babae.
Matitigil ang panghaharot ng lintak kapag nagsidating ang mga itinatanging kabungguang-bote, nakatapos na sa pagsubsob ng kani-kanilang isipan sa kani-kanilang alagang pahina ng pahayagan.
Pero kapag nakalingat ang mga kainuman, talagang patay-malisya na malalaglag ang kanan o kaliwang palad at ihihimas sa aking hinaharap habang alkitran sa lagkit ang ihihimod na tingin. Kibit-balikat na lang ang itutugon sa ganoong kakaibang attention and intention.
Naungkat minsan sa mga katotong Dennis at Francis kung nakakita na sila ng paintings ni Mario de Rivera, lalo na ang mga seryeng ginawa nito noong 1980s. ‘Kako’y mukha ng lintak na babaeng ‘yon ang tampok sa mga naturang paintings. Mga mukha ng sinaunang mutya—hugis buwan, nakatampok ang buto sa dakong taas ng pisngi, maligat o matingkad ang kulay na kayumanggi, may pagkabusalsal ang mga labi. Katutubo ang bukas ng mukha, sa madaling sabi.
‘Kako’y una ‘kong nakakita ng ganoong tabas ng mukha nang magsagawa ng agricultural extension work sa isang liblib na bahagi ng lalawigang Quirino—may bahid ng kulay makopa ang kutis ng napagmasdang ina. Nagpapasuso siya noon ng kanyang anak kaya nahagod ng paningin pati na susong hatinggabi ang utong, sumasagitsit na tila silahis ng liwanag-buwan ang gatas.
Pangalawang mutya ang isang mula University of Cebu . Winona yata ang pangalan, Weng ang palayaw, nalimot ang apelyido at nakaharap sa isang salpukan sa thunder chess o 15 minuto sanlaro. Nanaig sa naturang dilag nang masalapang ng aking kabayo ang kanyang reyna sa gitnang yugto ng laro. Ah, there are no winners or losers in an intellectually sportive intercourse—there are only learners. Ganoon ang ihip ng anghang-liyab ng hininga sa kanyang tainga. Kayumanggi rin ang kulay ng kutis na may mapusyaw na hibo ng makopa. Mayaman ang bilugang dibdib, malaman ang mga biyas.
Pawang katutubo ang angking alindog na ipinagdiwang nga sa mga paintings ni Mario de Rivera.
Pawang kulay ng anemia at singkamas ang ipinagdiriwang na alindog saanmang panoorin maitutok ang tingin sa ngayon.
Pinansin ng aming graphic artist na Ochok na maamo raw sa akin ang mga dilag—kahit na malaswa’t makawarak-panties ang ibinabalibag kong mga pangungusap sa kanila. Do I look like the fulfilled promise of multiple orgasms?
Beauty ain’t just flesh-deep.
Hindi ko nasabi ang ganoon. Kapag may taglay at iwing kariktan sa kalooban, tiyak na iyon din ang isisiwalat ng sariling paningin saanman ituon ang pansin.
Makikita at makikita ang ganoong alindog saanman igalugad ang paningin. Ganoon yata ang ipinagdiwang sa mga paintings ni Mario de Rivera. O kahit sa mathematically precise na mga obra ni Paul Cezanne.
Sa madaling salita, beauty is in the eyes of the holder—kaya nga isinasagawa ang nasumpungang mahika na iginigiit, the hand is faster than many a thigh.
Bakit ‘kako sa akin pa isisiwalat ang mga nakakakiliting tagpo sa pakikipagdaupang-ari nilang mag-asawa. Ni hindi ako kikiligin. Ni titigasan sa anumang kahindik-hindik na paghihinang at umaatikabong giling ng balakang.
Baka sakali na gusto ko raw bumakas sa pagbuo ng bata—kulang pa raw siguro sa utak ang nabuo nilang mag-asawa. Gusto raw niya ang utak ko. Saka masarap daw siyang kapareha sa iyutan.
H’wag mo ‘kong demonyohin ‘kako’t baka mapasubo ka lang.
“Isusubo ko talaga ‘yang sa ‘yo!” sunggab agad na sukling maharot ng lintak na babae.
Matitigil ang panghaharot ng lintak kapag nagsidating ang mga itinatanging kabungguang-bote, nakatapos na sa pagsubsob ng kani-kanilang isipan sa kani-kanilang alagang pahina ng pahayagan.
Pero kapag nakalingat ang mga kainuman, talagang patay-malisya na malalaglag ang kanan o kaliwang palad at ihihimas sa aking hinaharap habang alkitran sa lagkit ang ihihimod na tingin. Kibit-balikat na lang ang itutugon sa ganoong kakaibang attention and intention.
Naungkat minsan sa mga katotong Dennis at Francis kung nakakita na sila ng paintings ni Mario de Rivera, lalo na ang mga seryeng ginawa nito noong 1980s. ‘Kako’y mukha ng lintak na babaeng ‘yon ang tampok sa mga naturang paintings. Mga mukha ng sinaunang mutya—hugis buwan, nakatampok ang buto sa dakong taas ng pisngi, maligat o matingkad ang kulay na kayumanggi, may pagkabusalsal ang mga labi. Katutubo ang bukas ng mukha, sa madaling sabi.
‘Kako’y una ‘kong nakakita ng ganoong tabas ng mukha nang magsagawa ng agricultural extension work sa isang liblib na bahagi ng lalawigang Quirino—may bahid ng kulay makopa ang kutis ng napagmasdang ina. Nagpapasuso siya noon ng kanyang anak kaya nahagod ng paningin pati na susong hatinggabi ang utong, sumasagitsit na tila silahis ng liwanag-buwan ang gatas.
Pangalawang mutya ang isang mula University of Cebu . Winona yata ang pangalan, Weng ang palayaw, nalimot ang apelyido at nakaharap sa isang salpukan sa thunder chess o 15 minuto sanlaro. Nanaig sa naturang dilag nang masalapang ng aking kabayo ang kanyang reyna sa gitnang yugto ng laro. Ah, there are no winners or losers in an intellectually sportive intercourse—there are only learners. Ganoon ang ihip ng anghang-liyab ng hininga sa kanyang tainga. Kayumanggi rin ang kulay ng kutis na may mapusyaw na hibo ng makopa. Mayaman ang bilugang dibdib, malaman ang mga biyas.
Pawang katutubo ang angking alindog na ipinagdiwang nga sa mga paintings ni Mario de Rivera.
Pawang kulay ng anemia at singkamas ang ipinagdiriwang na alindog saanmang panoorin maitutok ang tingin sa ngayon.
Pinansin ng aming graphic artist na Ochok na maamo raw sa akin ang mga dilag—kahit na malaswa’t makawarak-panties ang ibinabalibag kong mga pangungusap sa kanila. Do I look like the fulfilled promise of multiple orgasms?
Beauty ain’t just flesh-deep.
Hindi ko nasabi ang ganoon. Kapag may taglay at iwing kariktan sa kalooban, tiyak na iyon din ang isisiwalat ng sariling paningin saanman ituon ang pansin.
Makikita at makikita ang ganoong alindog saanman igalugad ang paningin. Ganoon yata ang ipinagdiwang sa mga paintings ni Mario de Rivera. O kahit sa mathematically precise na mga obra ni Paul Cezanne.
Sa madaling salita, beauty is in the eyes of the holder—kaya nga isinasagawa ang nasumpungang mahika na iginigiit, the hand is faster than many a thigh.
Fahrenheit 451 redux
“Words use us just as we use words.” Lewis Carroll
MAPUROL na raw sa pagbuo ng matinong pangungusap ang mga nahahagip na tagaulat saanmang lupalop ng bansa. Ganito ang buod ng reklamo ng katotong patnugot sa isang broadsheet. Ganoon din ang pinagmumulan ng kunsumisyon ng aming guro sa mga kasalukuyang humahawak ng pinagmulan naming pahayagan sa kampus.
Ang totoo’y mapurol na rin marahil ang kanilang utak. Kaya hindi mapanghawakan ang kanilang sariling wika. Humuhulagpos na rin pati sa palad ng diwa ang maluwag na gagap sa wikang banyaga,
Walang matutukoy na kahinaan o kakulangan sa sariling wika. Maging sa kinamulatang banyagang wika. Talagang ang mga gumagamit nito ang tahasang lupaypay na’t sakitin ang diwa.
Paano nga ba kami natutong magmahal at lubusang nanalig sa iba’t ibang bisa at kapangyarihan ng pananalita?
Noon pa siguro… Natatandaan ko.
Ipinalamon lang sa apoy ang dalawa o tatlong iniingatang aklat ni Mamay Gavino, hindi pa man siya naililibing. Nakaligpit iyon sa ibabang tokador ng imbakan ng mga pinggan at kagamitan sa hapag. Nahalungkat din nila nang masinsinang hanapin ang mga iniingatan ng matanda. Ni walang pangiming sinunog ang mga aklat. Sa demonyo raw kasi ang mga iyon.
Nang nabubuhay pa siya’y nasumpungan ko ang iilang aklat na iniingatan niya. Uhaw naman ako sa mababasa. Uhaw na uhaw. Iilan lang kasi ang nakakapagsubi ng aklat sa ganoong lalawigan. Hindi naman talaga palabasa ang mga nasa lalawigan—at limang kilometrong lakarin ang aklatan sa poblacion. Nahalughog ko na rin ang aklatan doon. Paisa-isang hiniram ang mga lumang aklat na nalimbag nitong mga taon ng 1930—hanggang sa mabuksan lahat-lahat na maisisiwalat ng gma naturang aklat. Ibig ko lang naman na matuklas ang paraan nila ng paghabi ng pangungusap sa panahong iyon.
Sa udyok ng matinding uhaw sa mababasa kaya marahil natukoy ng pang-amoy ang pinagtataguan ni Mamay Gavino ng kanyang mga iniingatang aklat. Hindi naman marahil lihim sa kanya ang madalas kong pagbababad sa ikalawang palapag ng kanilang bahay para sumubsob sa pagbasa sa kanyang mga itinatago.
Bawal daw basahin ng bata ang ganoong aklat. Sa demonyo raw. Pero masarap ang bawal.
Pulos pangungusap din naman ang nilalaman ng mga naturang aklat. Oracion ang tahasang salin sa Español ng pangungusap, ‘di ba? Samut-saring pangungusap para maitakda ang nais maganap sa sarili. Sa mga bagay-bagay. Sa kung anu-ano sa paligid... Mayroon palang mga ganoong pangungusap. May katangiang nag-aatas. May kapangyarihang nagpapatupad.
Dapat pala talagang magpahalaga’t pakaingatan ang bigkas at bigwas ng mga salita.
Kaya iginigiit ng iba na sa demonyo raw ang mga aklat na iniingatan ni Mamay Gavino.
Merong sa gayuma. May panlunas sa rayuma. Pati sa eczema yata’t emphysema.
May pamigil sa tao. May panakit. May panghagupit. May paminsala’t pamali. Pandurog. Pangitil. Samut-sari pala ang taglay na kasangkapan at kagamitan ng iba’t ibang pangungusap. Bawat pangungusap ay isa lang ang hinihingi: kalakip ang taimtim na pananampalataya sa pagbigkas…
Naikuwento minsan ni Inay na paubos na ang iniluto niyang kalderetang guya o sanggol na baka na tanging handa namin sa pista. Kasama noon si Mamay Gavino sa umpukan ng mga bumabarik ng lambanog sa aming bakuran. Nagtungo raw sa kusina ang matanda. Inalam ang iba pang mapupulutan—wala nang iba kundi ang mauubos nang guya ang nakita niyang nakasalang.
Nakailang ulit daw na humango at naghain ng naturang kalderetang guya sa mga nagbabarikan— laging sapat lang daw ang madadatnan ni Inay na laman ng kawali. Hindi raw niya maintindihan kung ano ang ginawa ni Mamay Gavino sa katiting na handa. Pero para raw himala.
Sa demonyo raw ang mga iniingatang aklat ni Mamay. Pati mga nilalaman ng mga iyon. Pati mga pangungusap na nakalimbag doon. Kaya sinunog. Inabo.
Kung alam ng pasimuno ng pagsunog sa mga naturang aklat na hindi lang sa mga dahon ng aklat maililimbag ang mga pangungusap, baka pati ako’y nadamay sa sunugan. Hindi lang ako nakakatiyak kung ang mga pangungusap na isinilid-itinala-nailimbag sa isipan ay maaaring masunog. Higit pa siguro sa 451 degrees Fahrenheit ang init na kailangan upang magliyab ang isipan.
Pero mahirap nang makatkat ang nasinop doon. Iba na kapag nasinop sa diwa.
Kung ilan na ring kasulatan ang hinalughog sa masinsinang pagbabasa sa mga sumunod pang panahon. Kung anu-ano lang yata na mapaglilibangan, mapapagbalingan.
Pero matiim ang naisiwalat mula sa mga abo nang dahon ng mga iningatang aklat ni Mamay Gavino. Grimoire ang tawag sa mga iyon. Mga aklat na isinumpa. Mula sa demonyo. May sa demonyo. Ano ang alam nila ukol sa demonyo?
Mula sa grammar ang katagang grimoire. Balarila lang. Kalipunan lang pamantayan sa pagbuo ng matinong pangungusap. Pati pagtukoy at lubusang pagkilala sa mga bahagi ng pangungusap. At may taga ang mga angkop na kataga.
Ah, may iwing kapangyarihan at mahika ang mga pangungusap. Matutuklas ng mga naghahangad na tumuklas ang nais tuklasin.
MAPUROL na raw sa pagbuo ng matinong pangungusap ang mga nahahagip na tagaulat saanmang lupalop ng bansa. Ganito ang buod ng reklamo ng katotong patnugot sa isang broadsheet. Ganoon din ang pinagmumulan ng kunsumisyon ng aming guro sa mga kasalukuyang humahawak ng pinagmulan naming pahayagan sa kampus.
Ang totoo’y mapurol na rin marahil ang kanilang utak. Kaya hindi mapanghawakan ang kanilang sariling wika. Humuhulagpos na rin pati sa palad ng diwa ang maluwag na gagap sa wikang banyaga,
Walang matutukoy na kahinaan o kakulangan sa sariling wika. Maging sa kinamulatang banyagang wika. Talagang ang mga gumagamit nito ang tahasang lupaypay na’t sakitin ang diwa.
Paano nga ba kami natutong magmahal at lubusang nanalig sa iba’t ibang bisa at kapangyarihan ng pananalita?
Noon pa siguro… Natatandaan ko.
Ipinalamon lang sa apoy ang dalawa o tatlong iniingatang aklat ni Mamay Gavino, hindi pa man siya naililibing. Nakaligpit iyon sa ibabang tokador ng imbakan ng mga pinggan at kagamitan sa hapag. Nahalungkat din nila nang masinsinang hanapin ang mga iniingatan ng matanda. Ni walang pangiming sinunog ang mga aklat. Sa demonyo raw kasi ang mga iyon.
Nang nabubuhay pa siya’y nasumpungan ko ang iilang aklat na iniingatan niya. Uhaw naman ako sa mababasa. Uhaw na uhaw. Iilan lang kasi ang nakakapagsubi ng aklat sa ganoong lalawigan. Hindi naman talaga palabasa ang mga nasa lalawigan—at limang kilometrong lakarin ang aklatan sa poblacion. Nahalughog ko na rin ang aklatan doon. Paisa-isang hiniram ang mga lumang aklat na nalimbag nitong mga taon ng 1930—hanggang sa mabuksan lahat-lahat na maisisiwalat ng gma naturang aklat. Ibig ko lang naman na matuklas ang paraan nila ng paghabi ng pangungusap sa panahong iyon.
Sa udyok ng matinding uhaw sa mababasa kaya marahil natukoy ng pang-amoy ang pinagtataguan ni Mamay Gavino ng kanyang mga iniingatang aklat. Hindi naman marahil lihim sa kanya ang madalas kong pagbababad sa ikalawang palapag ng kanilang bahay para sumubsob sa pagbasa sa kanyang mga itinatago.
Bawal daw basahin ng bata ang ganoong aklat. Sa demonyo raw. Pero masarap ang bawal.
Pulos pangungusap din naman ang nilalaman ng mga naturang aklat. Oracion ang tahasang salin sa Español ng pangungusap, ‘di ba? Samut-saring pangungusap para maitakda ang nais maganap sa sarili. Sa mga bagay-bagay. Sa kung anu-ano sa paligid... Mayroon palang mga ganoong pangungusap. May katangiang nag-aatas. May kapangyarihang nagpapatupad.
Dapat pala talagang magpahalaga’t pakaingatan ang bigkas at bigwas ng mga salita.
Kaya iginigiit ng iba na sa demonyo raw ang mga aklat na iniingatan ni Mamay Gavino.
Merong sa gayuma. May panlunas sa rayuma. Pati sa eczema yata’t emphysema.
May pamigil sa tao. May panakit. May panghagupit. May paminsala’t pamali. Pandurog. Pangitil. Samut-sari pala ang taglay na kasangkapan at kagamitan ng iba’t ibang pangungusap. Bawat pangungusap ay isa lang ang hinihingi: kalakip ang taimtim na pananampalataya sa pagbigkas…
Naikuwento minsan ni Inay na paubos na ang iniluto niyang kalderetang guya o sanggol na baka na tanging handa namin sa pista. Kasama noon si Mamay Gavino sa umpukan ng mga bumabarik ng lambanog sa aming bakuran. Nagtungo raw sa kusina ang matanda. Inalam ang iba pang mapupulutan—wala nang iba kundi ang mauubos nang guya ang nakita niyang nakasalang.
Nakailang ulit daw na humango at naghain ng naturang kalderetang guya sa mga nagbabarikan— laging sapat lang daw ang madadatnan ni Inay na laman ng kawali. Hindi raw niya maintindihan kung ano ang ginawa ni Mamay Gavino sa katiting na handa. Pero para raw himala.
Sa demonyo raw ang mga iniingatang aklat ni Mamay. Pati mga nilalaman ng mga iyon. Pati mga pangungusap na nakalimbag doon. Kaya sinunog. Inabo.
Kung alam ng pasimuno ng pagsunog sa mga naturang aklat na hindi lang sa mga dahon ng aklat maililimbag ang mga pangungusap, baka pati ako’y nadamay sa sunugan. Hindi lang ako nakakatiyak kung ang mga pangungusap na isinilid-itinala-nailimbag sa isipan ay maaaring masunog. Higit pa siguro sa 451 degrees Fahrenheit ang init na kailangan upang magliyab ang isipan.
Pero mahirap nang makatkat ang nasinop doon. Iba na kapag nasinop sa diwa.
Kung ilan na ring kasulatan ang hinalughog sa masinsinang pagbabasa sa mga sumunod pang panahon. Kung anu-ano lang yata na mapaglilibangan, mapapagbalingan.
Pero matiim ang naisiwalat mula sa mga abo nang dahon ng mga iningatang aklat ni Mamay Gavino. Grimoire ang tawag sa mga iyon. Mga aklat na isinumpa. Mula sa demonyo. May sa demonyo. Ano ang alam nila ukol sa demonyo?
Mula sa grammar ang katagang grimoire. Balarila lang. Kalipunan lang pamantayan sa pagbuo ng matinong pangungusap. Pati pagtukoy at lubusang pagkilala sa mga bahagi ng pangungusap. At may taga ang mga angkop na kataga.
Ah, may iwing kapangyarihan at mahika ang mga pangungusap. Matutuklas ng mga naghahangad na tumuklas ang nais tuklasin.
Makulay ang buhay sa masabaw na puday
SOBRA yatang insulto sa umiiral na kalagayan ang mga mapapanood na patalastas sa TV tungkol sa food supplements para sa mga lumalaking bata—mga walang ganang kumain. Nakalatag man ang saganang pagkain sa dulugang hapag, hindi pansin. That is an insult to Philippine reality.
Para malunasan ang ganoong suliranin, itatambad ang natatanging produkto ng kung anumang kompanya para maantig ang bulsa ng magulang.
Natukoy sa pagkalkal ng Food and Nutrition Research Institute na hindi sapat ang pagkain ng 8 bawat 10 pamamahay sa bansa. Food insecurity ang inilapat na kataga ng FNRI sa ganoong kalagayan. Pero sa talampakang usapan, kapos sa pagkain. Gutom.
Siguro’y mas marami nga ang lumalantak na lang ng sinabawang puday.
Sa isang huntahan ng mga katoto sa lungga ni Pedro sa A. Mabini, Ermita, nawalan yata sila ng gana na ubusin ang pinasingawang apahap nang maungkat ang pagpili ang isasalang na huwaran para mas maraming ina ang magpasuso ng kanilang sanggol.
Pinili ng DoH ang isang jetsetter dahil talagang 15% na lang ng mga nanay sa bansa ang nagpapasuso sa kanilang sanggol—at kakatwang pawang nasa may mataas na, malakas pa sa kita ang mga ito.
Baka ‘kako pinili ng DoH ang endorser na jetsetter para talagang sosyal ang dating ng pagpapasuso—kahit alinlangan ito na ibuyangyang ang suso’t ipasupsop sa kanyang sanggol para makita ng mga ina na gawain ng mga nakaririwasa ang pagpapasuso.
Si Kris Aquino sana ‘kako ang ginawang breastfeeding endorser. Tiyak na marami ang gagaya. Marami ang nahihibang sa pagsubaybay sa kanya.
Lalo nang natamilmil sa pagkain ang mga katoto nang mabanggit na ang ganoong pangalan.
Hindi naman ‘kako usapin ng libangan at kahibangan ang nakataya, Mas marami lang sa populasyong Pilipino ang sumasampalataya sa mga ikinikilos ng Kris Aquino. Magandang pagkakataon na maituwid ang mga taliwas na paniniwala ukol sa pagpapasuso.
Iginiit ng isang katoto na mas maraming magulang ang magpapadugo ng kanilang bulsa para bumili ng pampers sa halip na magtiyaga sa lampin.
‘Kako’y wala namang masama kung ibibilad ang suso’t ipapasupsop sa sariling sanggol. Mas malaki ang bilang ng populasyon na nakatutok sa idiot box o salaming suso. We want to sell an image that projects a healthful practice.
Sa madaling sabi, lalong tinabangan sa pagkain ang lahat. Hindi na nagalaw ang malinamnam na apahap—na 10 taon na ang nakalipas nang huli kong matikman.
Mahirap talagang ipagduldulan ang nutrisyon na masusupsop sa suso. Mahigit 300 ang pampalusog na sangkap sa gatas ng ina—aabot ng mahigit tatlong minuto sa TV kapag inisa-isa ang mga ‘yon. Ni walang isang segundo kung ibulwak ng TV ang 40 sangkap sa infant milk formula na lubusang tinatangkilik ng balana sa ngayon. Kahit 20 sa sangkap na iyon ay tahasang panganib sa kalusugan ng sanggol.
Mahirap ding ipagduldulan sa TV ang katotohanan na gutom ang inaabot ng 4 sa bawat 5 pamamahay sa bansa. Kaya talagang mas marami ang naniniwala na napakapihikan sa pagkain at pawang fastfood saka junk food lang ang matino’t wastong pagkain para mga bata.
Wala namang aangal kung ipagduldulan natin sa pitak na ito na masabaw na puday ang karaniwang nalalantakan sa kasalukuyan—kahit wala talagang nutritional value na mahihigop dito.
Saka walang patalastas sa TV na igigiit na makulay ang buhay sa sinabawang monay.
Mwa-ha-ha-ha-haw!
Para malunasan ang ganoong suliranin, itatambad ang natatanging produkto ng kung anumang kompanya para maantig ang bulsa ng magulang.
Natukoy sa pagkalkal ng Food and Nutrition Research Institute na hindi sapat ang pagkain ng 8 bawat 10 pamamahay sa bansa. Food insecurity ang inilapat na kataga ng FNRI sa ganoong kalagayan. Pero sa talampakang usapan, kapos sa pagkain. Gutom.
Siguro’y mas marami nga ang lumalantak na lang ng sinabawang puday.
Sa isang huntahan ng mga katoto sa lungga ni Pedro sa A. Mabini, Ermita, nawalan yata sila ng gana na ubusin ang pinasingawang apahap nang maungkat ang pagpili ang isasalang na huwaran para mas maraming ina ang magpasuso ng kanilang sanggol.
Pinili ng DoH ang isang jetsetter dahil talagang 15% na lang ng mga nanay sa bansa ang nagpapasuso sa kanilang sanggol—at kakatwang pawang nasa may mataas na, malakas pa sa kita ang mga ito.
Baka ‘kako pinili ng DoH ang endorser na jetsetter para talagang sosyal ang dating ng pagpapasuso—kahit alinlangan ito na ibuyangyang ang suso’t ipasupsop sa kanyang sanggol para makita ng mga ina na gawain ng mga nakaririwasa ang pagpapasuso.
Si Kris Aquino sana ‘kako ang ginawang breastfeeding endorser. Tiyak na marami ang gagaya. Marami ang nahihibang sa pagsubaybay sa kanya.
Lalo nang natamilmil sa pagkain ang mga katoto nang mabanggit na ang ganoong pangalan.
Hindi naman ‘kako usapin ng libangan at kahibangan ang nakataya, Mas marami lang sa populasyong Pilipino ang sumasampalataya sa mga ikinikilos ng Kris Aquino. Magandang pagkakataon na maituwid ang mga taliwas na paniniwala ukol sa pagpapasuso.
Iginiit ng isang katoto na mas maraming magulang ang magpapadugo ng kanilang bulsa para bumili ng pampers sa halip na magtiyaga sa lampin.
‘Kako’y wala namang masama kung ibibilad ang suso’t ipapasupsop sa sariling sanggol. Mas malaki ang bilang ng populasyon na nakatutok sa idiot box o salaming suso. We want to sell an image that projects a healthful practice.
Sa madaling sabi, lalong tinabangan sa pagkain ang lahat. Hindi na nagalaw ang malinamnam na apahap—na 10 taon na ang nakalipas nang huli kong matikman.
Mahirap talagang ipagduldulan ang nutrisyon na masusupsop sa suso. Mahigit 300 ang pampalusog na sangkap sa gatas ng ina—aabot ng mahigit tatlong minuto sa TV kapag inisa-isa ang mga ‘yon. Ni walang isang segundo kung ibulwak ng TV ang 40 sangkap sa infant milk formula na lubusang tinatangkilik ng balana sa ngayon. Kahit 20 sa sangkap na iyon ay tahasang panganib sa kalusugan ng sanggol.
Mahirap ding ipagduldulan sa TV ang katotohanan na gutom ang inaabot ng 4 sa bawat 5 pamamahay sa bansa. Kaya talagang mas marami ang naniniwala na napakapihikan sa pagkain at pawang fastfood saka junk food lang ang matino’t wastong pagkain para mga bata.
Wala namang aangal kung ipagduldulan natin sa pitak na ito na masabaw na puday ang karaniwang nalalantakan sa kasalukuyan—kahit wala talagang nutritional value na mahihigop dito.
Saka walang patalastas sa TV na igigiit na makulay ang buhay sa sinabawang monay.
Mwa-ha-ha-ha-haw!
Hanggang saan aabot ang P100?
MALAYO na ang inaabot ng P100 sa Internet card—sanlinggo.
Bulakan hangggang pinapasukang tanggapan sa Makati lang ang talagang aabutin ng P100. Sandaan uli sa pauwi. P200 pamasahe sa isang araw.
Idagdag pa ang iilandang na inis at inip sa pagsagap ng samut-saring usok, alikabok, at alimuom mula katawan ng kapwa pasahero sa bus o rail car. Isama pa ang napahabang usad ng mga sandali kapag tila uhog sa ilong ang daloy ng traffic.
Carpe diem! Sunggaban ang palaka sa gitna ng hita, este, sunggaban ang araw.
Malaki talaga ang tipid kapag nasa virtual office. Maraming panahon at salapi ang natitipid. Ubrang ipahatid sa kidlat ng world information superhighway o Internet ang mga natapos na sulatin. Hindi na kailangan pa na magara’t unat ang bihis o tinungkab ng todong hilod ang libag at libog sa katawan. Hindi na kailangang maglublob sa pabango’t pambakbak sa likas na sanghaya ng katawan. Hindi pa gaanong mapupudpod ang sapatos sa lakad.
At maraming mapag-uukulan ng panahon kapag nasa sariling lungga’t nag-uugoy o nang-uunggoy sa sariling diwa sa duyan ng mga sandali.
Nariyang maghamon sa ilang kompanya sa labas ng bansa. Maraming naghahagilap ng magsusulat para sa kanila.
Masaya ‘kako diyan sa Singapore. Pero baka naman ubrang minsan na lang sambuwan ang pagsipot diyan. Aayusin na lang ang mga kailangang sulatin dito sa Bulakan, ipupukol lang sa Internet—walang sasablay sa daloy ng gawain.
Malupit ‘kako ang bayad-upa sa matutuluyang lungga sa Hongkong. Kaya ipadala na lang sa electronic mail address ang mga kailangang sulatin—kahit naman narito sa liblib na lupalop ng Bulakan, matatapos pa rin at maibabalibag pabalik sa pamamagitan ng Internet.
Mahirap na ‘kako ang masibak ang tumbong diyan sa Saudi Arabia . Saka hindi yata ako mawiwili sa pagkain at kawalan ng malalaklak-alak at mahihimas-dilag diyan—maghunta na lang kita sa Intermet chat room habang inaayos ang mga isasalpak na sulatin sa pahina ng diyaryo ninyo.
Magkaiba man ng tinatawag na time zones sa magkalayong panig ng daigdig, puwede ang ganoong work arrangement sa tinatawag na virtual office. Sa loob ng sariling pamamahay habang nakatunghay sa computer screen. Naranasan na kasi noong 1990s na bumuno ng sulatin na alas singko ng hapon ang taning para maipadala sa Amsterdam, hatinggabi naman sa Makati .
Nasa magkaibang time zone nga pala ang Makati at Bulakan. Magkaiba ang ihip at simoy ng hangin. Pareho man na tig-24 oras sa isang araw at 60 minuto bawat oras, mas mabagal yata ang usad ng sandali sa Bulakan.
Sa Makati, minsan lang nasumpungan isang hapon na may ibong langay-langayan sa gilid ng pasamano ng bintanang salamin sa tanggapan. Palinga-linga sa paligid ang langay-langayan o swift. Tila andap pero maringal sa tindig. Tila ipinagpaparangalan ang matingkad na langit at kahel sa kanyang dibdib at pakpak—mapusyaw na kulay ng kongkretong limahid sa alikabok ang kanyang paligid. Kaya tumingkad lalo ang kanyang kulay.
Sa sariling lungga sa Bulakan, dumadalaw tuwing umaga ang dalawang Puwit o sunbird—mapusyaw na dilaw at bughaw ang kulay, sinlaki ng hinlalaki ang katawan. Magtalisuyo yata. Kung hindi aali-aligid sa mga pulang talulot ng lobster claw heliconia, sa mga kahel na bulaklak ng love and devotion pumapandaw ang dalawa ng matamis na katas ng bulaklak.
Kapag napagod ang isip sa sulat, maibabaling sa solat—makapanawagan muna ng ilang sandali sa dasalsal sa Maykapal. Tummy crunches kasabay ng rhythmic breathing— breathe in at 1 count, retain air in diaphragm at 4 counts, breathe out in 2 counts para laging masigla ang lymphatic o immune system ng katawan, maging mahusay ang metabolism at manatiling nakaumbok ang anim na pirasong pan de sal sa sikmura. Yeah, prayer is downright physically engaging and healthful.
Wala yatang nagpupugay sa Angelus, vespers hour (dito napulot ang katagang ‘bisperas’) o oracion sa Makati. Dahil lumalangoy pa rin ang karamihan sa agos ng gawain.
Sa virtual office ng sariling lungga, masusunggaban ang sariling oras, magagagap ang sariling araw sanlinggo—sa halagang P100 ng Internet card.
Bulakan hangggang pinapasukang tanggapan sa Makati lang ang talagang aabutin ng P100. Sandaan uli sa pauwi. P200 pamasahe sa isang araw.
Idagdag pa ang iilandang na inis at inip sa pagsagap ng samut-saring usok, alikabok, at alimuom mula katawan ng kapwa pasahero sa bus o rail car. Isama pa ang napahabang usad ng mga sandali kapag tila uhog sa ilong ang daloy ng traffic.
Carpe diem! Sunggaban ang palaka sa gitna ng hita, este, sunggaban ang araw.
Malaki talaga ang tipid kapag nasa virtual office. Maraming panahon at salapi ang natitipid. Ubrang ipahatid sa kidlat ng world information superhighway o Internet ang mga natapos na sulatin. Hindi na kailangan pa na magara’t unat ang bihis o tinungkab ng todong hilod ang libag at libog sa katawan. Hindi na kailangang maglublob sa pabango’t pambakbak sa likas na sanghaya ng katawan. Hindi pa gaanong mapupudpod ang sapatos sa lakad.
At maraming mapag-uukulan ng panahon kapag nasa sariling lungga’t nag-uugoy o nang-uunggoy sa sariling diwa sa duyan ng mga sandali.
Nariyang maghamon sa ilang kompanya sa labas ng bansa. Maraming naghahagilap ng magsusulat para sa kanila.
Masaya ‘kako diyan sa Singapore. Pero baka naman ubrang minsan na lang sambuwan ang pagsipot diyan. Aayusin na lang ang mga kailangang sulatin dito sa Bulakan, ipupukol lang sa Internet—walang sasablay sa daloy ng gawain.
Malupit ‘kako ang bayad-upa sa matutuluyang lungga sa Hongkong. Kaya ipadala na lang sa electronic mail address ang mga kailangang sulatin—kahit naman narito sa liblib na lupalop ng Bulakan, matatapos pa rin at maibabalibag pabalik sa pamamagitan ng Internet.
Mahirap na ‘kako ang masibak ang tumbong diyan sa Saudi Arabia . Saka hindi yata ako mawiwili sa pagkain at kawalan ng malalaklak-alak at mahihimas-dilag diyan—maghunta na lang kita sa Intermet chat room habang inaayos ang mga isasalpak na sulatin sa pahina ng diyaryo ninyo.
Magkaiba man ng tinatawag na time zones sa magkalayong panig ng daigdig, puwede ang ganoong work arrangement sa tinatawag na virtual office. Sa loob ng sariling pamamahay habang nakatunghay sa computer screen. Naranasan na kasi noong 1990s na bumuno ng sulatin na alas singko ng hapon ang taning para maipadala sa Amsterdam, hatinggabi naman sa Makati .
Nasa magkaibang time zone nga pala ang Makati at Bulakan. Magkaiba ang ihip at simoy ng hangin. Pareho man na tig-24 oras sa isang araw at 60 minuto bawat oras, mas mabagal yata ang usad ng sandali sa Bulakan.
Sa Makati, minsan lang nasumpungan isang hapon na may ibong langay-langayan sa gilid ng pasamano ng bintanang salamin sa tanggapan. Palinga-linga sa paligid ang langay-langayan o swift. Tila andap pero maringal sa tindig. Tila ipinagpaparangalan ang matingkad na langit at kahel sa kanyang dibdib at pakpak—mapusyaw na kulay ng kongkretong limahid sa alikabok ang kanyang paligid. Kaya tumingkad lalo ang kanyang kulay.
Sa sariling lungga sa Bulakan, dumadalaw tuwing umaga ang dalawang Puwit o sunbird—mapusyaw na dilaw at bughaw ang kulay, sinlaki ng hinlalaki ang katawan. Magtalisuyo yata. Kung hindi aali-aligid sa mga pulang talulot ng lobster claw heliconia, sa mga kahel na bulaklak ng love and devotion pumapandaw ang dalawa ng matamis na katas ng bulaklak.
Kapag napagod ang isip sa sulat, maibabaling sa solat—makapanawagan muna ng ilang sandali sa dasalsal sa Maykapal. Tummy crunches kasabay ng rhythmic breathing— breathe in at 1 count, retain air in diaphragm at 4 counts, breathe out in 2 counts para laging masigla ang lymphatic o immune system ng katawan, maging mahusay ang metabolism at manatiling nakaumbok ang anim na pirasong pan de sal sa sikmura. Yeah, prayer is downright physically engaging and healthful.
Wala yatang nagpupugay sa Angelus, vespers hour (dito napulot ang katagang ‘bisperas’) o oracion sa Makati. Dahil lumalangoy pa rin ang karamihan sa agos ng gawain.
Sa virtual office ng sariling lungga, masusunggaban ang sariling oras, magagagap ang sariling araw sanlinggo—sa halagang P100 ng Internet card.
Lampas na ang hatinggabi'y may kausap pa
ALAS singko ng hapon ang lipad ng eroplanong sasakyan ng kausap patungong Canada . Lampas na ang hatinggabi’t nag-aapuhap na lang siya marahil ng makakausap na kapwa Pilipino. Magiging pabaon ang kahit katiting na huntahan sa kanyang paglisan sa bansa.
Urban planning daw ang kanyang tatapusin doon. Saka babalik sa bansa para mailapat ang kanyang matututunan. Kung maaari ay sa alinmang lalawigang may lunsod na malalapatan pa ng matinong balangkas sa matagalang paglago’t paglawak.
‘Kako’y 1930s pa nang binuo ang balangkas ng tinatawag na national government center sa Quezon City —sa naturang lunan ilalatag ang lahat ng gusali’t tanggapan ng pamahalaang pambansa. Naitindig naman doon ang Batasang Pambansa complex. Na sa Kamara na ngayon. Ni hindi na nga tinangka man lang ng Senado na lumipat doon—kahit isang gusali sa gawing silangan ng Sandiganbayan ang ipinatayo doon, Para sana sa mga senador at bulwagang pulungan ng Senado.
Dumagsa ang squatters sa national government center. Naging national squatters center.
Nalintikan lang talaga ang matagalang balak para pagsamahin lahat sa iisang lunan ang mga tanggapan ng pambansang pamahalaan.
Gayunman, tuloy lang ang pagpapalapad ng pangunahing lansangan na maglalagos sa naturang binabalak na maging puyo ng pambansang pamalaan. Pansinin na mas malapad ang Commonwealth Avenue kaysa Epifanio de los Santos Avenue . Nakatakda ring magtindig ng railway line sa Commonwealth Avenue, itutuhog hanggang sa San Jose del Monte, Bulacan na gagawin namang pangunahing himpilan ng pampublikong transportasyon sa hilagang silangan ng lumalawak pang Metro Manila.
Pero wasak na ang balak na matupad pa ang national government center—maliban na lang kung papayag ang mga squatter na sumalpak doon na mailipat sa mga mabubuksan pang lupalop sa bahaging paanan at baywang ng Sierra Madre sa gawing silangan. Madugo sa bulsa ang pagpapalipat ng squatters—nitong 1990s ginugugulan ng P20,000 ng taxpayers ang lipat-bahay ng bawat squatter family sa Metro Manila. Mas kawawa pa rin ang taxpayer…
Nabanggit na rin sa akin ng panganay na anak na balak din niyang magtapos ng urban planning. Maganda ‘kakong kaalaman ang ganoon pero tiyak na sa World Bank lang siya makakaasam ng mapapasukang trabaho. Hindi pa man nauso ang urban planning dito, ibinasura na sa kangkungan. Ni hindi nailapat kailanman.
Binanggit ko ang ugat na dahilan. Learned people are easy to rule but much too difficult to tyrannize. We don’t have much learned people in this neck of the woods—so there’s no rule of rule.
Urban planning is an outcrop of space planning, paliwanag sa anak. Take a good look at how people make use of space, how they fuse their lives and activities into the lay of the land. Parang paglalapat ng hiyas sa sinsing o palawit na bato sa kuwintas—nagiging mas marikit at matingkad ba ang halina ng paligid kapag may tumahan nang pamilya sa alinmang puwang ng lunan? O tahasang winawasak lang ang lunan?
Beauty and a sense of order lie within the individual, bubulwak na bukal na dadaloy ang taglay na kariktan sa paligid. Huwag nang ipagduldulan sa paningin ang mga proyekto ng Gawad Kalinga—pulos limos lang ‘yan.
Ganoon lang din ang nilinaw sa batang iyon na alas singko pa ng hapon ang lipad ng lululanang eroplano patungo sa Canada. Doon siya magpapakadalubhasa sa urban planning.
Lagi ‘kong ungkatin ang tinatawag na human factor at umiiral na kolektibong pananaw sa pamumuhay.
Madaling araw na nang magkahiwalay kami ng estudyanteng iyon.
Urban planning daw ang kanyang tatapusin doon. Saka babalik sa bansa para mailapat ang kanyang matututunan. Kung maaari ay sa alinmang lalawigang may lunsod na malalapatan pa ng matinong balangkas sa matagalang paglago’t paglawak.
‘Kako’y 1930s pa nang binuo ang balangkas ng tinatawag na national government center sa Quezon City —sa naturang lunan ilalatag ang lahat ng gusali’t tanggapan ng pamahalaang pambansa. Naitindig naman doon ang Batasang Pambansa complex. Na sa Kamara na ngayon. Ni hindi na nga tinangka man lang ng Senado na lumipat doon—kahit isang gusali sa gawing silangan ng Sandiganbayan ang ipinatayo doon, Para sana sa mga senador at bulwagang pulungan ng Senado.
Dumagsa ang squatters sa national government center. Naging national squatters center.
Nalintikan lang talaga ang matagalang balak para pagsamahin lahat sa iisang lunan ang mga tanggapan ng pambansang pamahalaan.
Gayunman, tuloy lang ang pagpapalapad ng pangunahing lansangan na maglalagos sa naturang binabalak na maging puyo ng pambansang pamalaan. Pansinin na mas malapad ang Commonwealth Avenue kaysa Epifanio de los Santos Avenue . Nakatakda ring magtindig ng railway line sa Commonwealth Avenue, itutuhog hanggang sa San Jose del Monte, Bulacan na gagawin namang pangunahing himpilan ng pampublikong transportasyon sa hilagang silangan ng lumalawak pang Metro Manila.
Pero wasak na ang balak na matupad pa ang national government center—maliban na lang kung papayag ang mga squatter na sumalpak doon na mailipat sa mga mabubuksan pang lupalop sa bahaging paanan at baywang ng Sierra Madre sa gawing silangan. Madugo sa bulsa ang pagpapalipat ng squatters—nitong 1990s ginugugulan ng P20,000 ng taxpayers ang lipat-bahay ng bawat squatter family sa Metro Manila. Mas kawawa pa rin ang taxpayer…
Nabanggit na rin sa akin ng panganay na anak na balak din niyang magtapos ng urban planning. Maganda ‘kakong kaalaman ang ganoon pero tiyak na sa World Bank lang siya makakaasam ng mapapasukang trabaho. Hindi pa man nauso ang urban planning dito, ibinasura na sa kangkungan. Ni hindi nailapat kailanman.
Binanggit ko ang ugat na dahilan. Learned people are easy to rule but much too difficult to tyrannize. We don’t have much learned people in this neck of the woods—so there’s no rule of rule.
Urban planning is an outcrop of space planning, paliwanag sa anak. Take a good look at how people make use of space, how they fuse their lives and activities into the lay of the land. Parang paglalapat ng hiyas sa sinsing o palawit na bato sa kuwintas—nagiging mas marikit at matingkad ba ang halina ng paligid kapag may tumahan nang pamilya sa alinmang puwang ng lunan? O tahasang winawasak lang ang lunan?
Beauty and a sense of order lie within the individual, bubulwak na bukal na dadaloy ang taglay na kariktan sa paligid. Huwag nang ipagduldulan sa paningin ang mga proyekto ng Gawad Kalinga—pulos limos lang ‘yan.
Ganoon lang din ang nilinaw sa batang iyon na alas singko pa ng hapon ang lipad ng lululanang eroplano patungo sa Canada. Doon siya magpapakadalubhasa sa urban planning.
Lagi ‘kong ungkatin ang tinatawag na human factor at umiiral na kolektibong pananaw sa pamumuhay.
Madaling araw na nang magkahiwalay kami ng estudyanteng iyon.
Sana may nag-iingat sa mga himig
ISINUKA ng videoke ang kahit na sinong tumutugtog ng gitara, piano o anumang maisasaliw sa aawit. Sound engineering technology ang ipinalit sa musical talent. Kaya kahit na sinong palakanta at palakang kokak, ubra nang umalulong.
Kaya may mga babaling sa paghahanap ng musika na hindi sinalaula ng sound engineering. ‘Yung mga tugtugin nitong mga taon ng dekada 1950. ‘Yung pure sound, walang santambak na sahog ng tunog at kulog ng bass. Mga tugtog na mula yata sa puso dahil hindi pa naghuhuramentado ang sound recording technology.
Sa New York (hindi po sa Cubao, Quezon City ) may nakaapuhap at nagbigay ng compact disc na naglalaman ng Theme from the Anna Magdalena Notebook ni Johann Sebastian Bach. Astig na software engineer na ang anak na nagpahanap nitong 1990 sa naturang tugtugin, Nakasalpak na sa kanyang iPod—na wala pa sa panahong iyon.
Uhugin pa ang damuho nang simulang makagiliwan ang mga obra ni Bach— na parang naglalaro yata ng tumbang preso o patintero sa piano ang bawat nilikhang himig. Nahawa lang talaga sa aking hilig ang anak. Masugid akong tagapakinig sa DZFE 98.7. Doon nasagap ng anak ang mga likha ni Bach. Nakagiliwan sa kalaunan.
H’wag na ‘kong ungkatin kung bakit mga tugtugin naman ni Django Reinhardt ang pilit kong ibubusina sa pitak na ito. Hindi pa ako isinisilang nang pumanaw siya. Edad 53 na ‘ko.
Pero nais kong marinig ang taginting sa bagting ng kanyang gitara. Jazz.
Bagting? That’s one word that won’t make it to your word list. Chord, that’s what it is. Several notes on a guitar’s strings plucked together, sounded out as one or each note struck in quick or slow succession before shifting to the next bundle of notes. These days, bank notes are what can interest you.
Bagting. Bakting. Wala naman yatang hagupit sa dalawang pirasong pantig niyong kataga. Teka, natunton ako ng isang mananaliksik na nais maipalabas sa TV ang bakting—a village idiot given a handbell and sent off on an errand to walk the breadth and length of a town, tolling and telling of a death. May tula at tuya na iuukol sa bakting. Pati sa bagting.
Pati sa taginting na aalingawngaw mula sa pinagsanib na bah mak (na naging bak o Bach). Na ang katuturan nga ay gagapin ng puso, sunggaban ng puso, kapain at apuhapin ng puso. Palpate. To reach out to what is palpable and palpitating.
Hindi ko naihayag—bangenge na ‘ko sa laklak ng brandy, nilango pa ‘ko sa beer—sa nakipagkrus ng bisig sa isang bahay inuman sa New Manila ang katuturan ng bah mak. Naglalaro ng yaw yan ang bata. ‘Kako’y wuyiquan ang larong naisapuso ko.
Sa gayong paglalaro, kailangang makinig sa puso. Gumagap. Sumunggab. Kumapa. Umapuhap.
Na hindi kamay o paa ang gagamitin. Puso lang. Bukas na puso.
Sa puso rin magsisimula’t magmumula ang iuulos at itutulos. ‘Tangna ba’t napunta na rito ‘tong usapan?
Kay Django Reinhardt tayo nagsimula ‘di ba?
Sunog na ang mga kamay niya sapul edad-18. Dalawang daliri lang ang nagagamit sa pagtugtog ng gitara. Jazz guitarist si Django.
Pero kapag ganoong talamak ang kapansanan sa kamay, paano pa mapaglalaro ang kanyang nalalabing daliri sa mga bagting ng gitara? Ano pang tugtog ang lalabas at ibubulalas ng kulang na kamay?
Bah mak na tataginting. Pinagsanib at naging bakting, the village idiot out on a walk crying out to all and sundry of a death. Na katuturan din ng bagting o anim na sampayan, a clothesline of sorts strung along the voluptuous form that is a guitar’s to dry off every rinsed fabric and wrung out article of clothing— na kapag tuyo na’y makulay na pananamit na ibibihis at isasapin sa hubad na katawan
Nabubuo ang ganoong hinala hinggil sa katangian ng mga likhang tugtugin ni Django Reinhardt. Musika na hindi hamog-himig na kinimis at pinitas ng napinsalang kamay at nalalabing dalawang daliri. Bukas na puso ang mariing pumipisil sa tagdan ng anim na bagting, Bukas na puso na lang ang umaantig sa bawat bagting upang tumaginting.
Nais kong maulinig ang bah mak, ang bakting—how audacious idiocy can be!—sa bagting, ang pitlag at pintig ng puso na dugong dadaloy mula sa mga nilikha ni Django Reinhardt.
So if you’ve got some Django Reinhardt music, please be generous enough and share it.
Kaya may mga babaling sa paghahanap ng musika na hindi sinalaula ng sound engineering. ‘Yung mga tugtugin nitong mga taon ng dekada 1950. ‘Yung pure sound, walang santambak na sahog ng tunog at kulog ng bass. Mga tugtog na mula yata sa puso dahil hindi pa naghuhuramentado ang sound recording technology.
Sa New York (hindi po sa Cubao, Quezon City ) may nakaapuhap at nagbigay ng compact disc na naglalaman ng Theme from the Anna Magdalena Notebook ni Johann Sebastian Bach. Astig na software engineer na ang anak na nagpahanap nitong 1990 sa naturang tugtugin, Nakasalpak na sa kanyang iPod—na wala pa sa panahong iyon.
Uhugin pa ang damuho nang simulang makagiliwan ang mga obra ni Bach— na parang naglalaro yata ng tumbang preso o patintero sa piano ang bawat nilikhang himig. Nahawa lang talaga sa aking hilig ang anak. Masugid akong tagapakinig sa DZFE 98.7. Doon nasagap ng anak ang mga likha ni Bach. Nakagiliwan sa kalaunan.
H’wag na ‘kong ungkatin kung bakit mga tugtugin naman ni Django Reinhardt ang pilit kong ibubusina sa pitak na ito. Hindi pa ako isinisilang nang pumanaw siya. Edad 53 na ‘ko.
Pero nais kong marinig ang taginting sa bagting ng kanyang gitara. Jazz.
Bagting? That’s one word that won’t make it to your word list. Chord, that’s what it is. Several notes on a guitar’s strings plucked together, sounded out as one or each note struck in quick or slow succession before shifting to the next bundle of notes. These days, bank notes are what can interest you.
Bagting. Bakting. Wala naman yatang hagupit sa dalawang pirasong pantig niyong kataga. Teka, natunton ako ng isang mananaliksik na nais maipalabas sa TV ang bakting—a village idiot given a handbell and sent off on an errand to walk the breadth and length of a town, tolling and telling of a death. May tula at tuya na iuukol sa bakting. Pati sa bagting.
Pati sa taginting na aalingawngaw mula sa pinagsanib na bah mak (na naging bak o Bach). Na ang katuturan nga ay gagapin ng puso, sunggaban ng puso, kapain at apuhapin ng puso. Palpate. To reach out to what is palpable and palpitating.
Hindi ko naihayag—bangenge na ‘ko sa laklak ng brandy, nilango pa ‘ko sa beer—sa nakipagkrus ng bisig sa isang bahay inuman sa New Manila ang katuturan ng bah mak. Naglalaro ng yaw yan ang bata. ‘Kako’y wuyiquan ang larong naisapuso ko.
Sa gayong paglalaro, kailangang makinig sa puso. Gumagap. Sumunggab. Kumapa. Umapuhap.
Na hindi kamay o paa ang gagamitin. Puso lang. Bukas na puso.
Sa puso rin magsisimula’t magmumula ang iuulos at itutulos. ‘Tangna ba’t napunta na rito ‘tong usapan?
Kay Django Reinhardt tayo nagsimula ‘di ba?
Sunog na ang mga kamay niya sapul edad-18. Dalawang daliri lang ang nagagamit sa pagtugtog ng gitara. Jazz guitarist si Django.
Pero kapag ganoong talamak ang kapansanan sa kamay, paano pa mapaglalaro ang kanyang nalalabing daliri sa mga bagting ng gitara? Ano pang tugtog ang lalabas at ibubulalas ng kulang na kamay?
Bah mak na tataginting. Pinagsanib at naging bakting, the village idiot out on a walk crying out to all and sundry of a death. Na katuturan din ng bagting o anim na sampayan, a clothesline of sorts strung along the voluptuous form that is a guitar’s to dry off every rinsed fabric and wrung out article of clothing— na kapag tuyo na’y makulay na pananamit na ibibihis at isasapin sa hubad na katawan
Nabubuo ang ganoong hinala hinggil sa katangian ng mga likhang tugtugin ni Django Reinhardt. Musika na hindi hamog-himig na kinimis at pinitas ng napinsalang kamay at nalalabing dalawang daliri. Bukas na puso ang mariing pumipisil sa tagdan ng anim na bagting, Bukas na puso na lang ang umaantig sa bawat bagting upang tumaginting.
Nais kong maulinig ang bah mak, ang bakting—how audacious idiocy can be!—sa bagting, ang pitlag at pintig ng puso na dugong dadaloy mula sa mga nilikha ni Django Reinhardt.
So if you’ve got some Django Reinhardt music, please be generous enough and share it.
May isisingit na kataga ng panahon
BUNTON ng mga ulat at sinulat ang tinahip ng mga patnugot ng isang talatinigang English. Humiwalay ang busal sa butil—natukoy ang100 katagang gasgas na gasgas sa pagsulpot sa alinmang usapin, talakayan, pati na karaniwang usapan sa araw-araw.
Time o panahon ang nangunguna sa pinakagasgas na kataga. Talaga yatang tangay sa aliw-iw at kasaliw ng panahon ang daloy ng pamumuhay at kabuhayan.
Patunay ang nagtusak at nagtusok na page impressions sa mga lunan sa Internet ukol sa pang-araw-araw na pagtaya sa lagay ng panahon. Nakasalalay kasi ang buhay at kabuhayan sa mga samut-saring gawain na kakawing sa pagkain— isang napakahabang tanikala mula sakahan hanggang pamamahagi sa mga pamilihan pati na paghahain sa mga hapag-kainan.
Panahon pa rin ang pakay ng pagmamadali sa paglasap at pagsangkap ng punyagi sa bawat sandali—kung maaari.
Ilang ulit na nahagip ng ulan ang ibinibilad na tumpok ng mga sili—labuyo, Cantonese, at pansigang—sa arawan. Kailangang matayantang sa araw bago halu-halong liligisin lamukot, buto’t balat sa almires o lusong. Sasangkapan ng niligis na ilang ulo ng bawang, ilang daliri ng luya’t mga mumunting hiwa ng labanos o murang ugat ng malunggay. Sasamahan ng ilang kutsarang asukal para masawata nang konti ang anghang. Sa mga ganitong ligis na sangkap igugumon ang mga hiniwa’t pinigang dahon at tangkay ng petsay Baguio o Napa cabbage.
Isasalin sa garapon o banga, sambuwang ititinggal sa isang sulok ng refrigerator o ibabaon sa lupa. Ganoon ang “pagpapahinog” o paglalaon sa kim chee. Mainam itong pambukas ng gana sa pagkain. O ihahain na katuwang ng inihaw o pritong isda. Habang umuusok ang kanin, uusok naman ang tainga’t ilong sa sikad-anghang ng kim chee.
Pinakamadaling isahog saanmang usapan at usapin ang pagkain, batay sa natuklasan ng mga mananaliksik. Kaya tiyak na madaling maisasahog at magiging palabok ang panahon—na lagi’t laging kakawing sa samut-saring gawi’t gawa ukol sa pagkain.
Talagang nakasanayan nang namnamin ang maliwag na pagkain. ‘Yung slow food. ‘Yung nilaon sa usad ng panahon. Hindi minadali. Ano nga ang salawikain na nakaukol sa ganoon? Ang bungangang nahinog sa pilit… sapilitang magdirikit?
Teka, bungo man ng sariling ulo hilaw pa rin kahit ikalburo. Ikalburo man’y manggang kalabaw, mahinog man lasang hilaw.
Ni hindi nasimulan ang pagbabad ng petsay sa tubig at asin para katasin. Sinapian ng amag ang mga siling labuyo’t Cantonese. Nangatunaw naman ang mga siling pansigang. Pero hindi naman lubusang nasayang—Capsicum frutescens ang sili, nakasaad sa pangalan ang taglay na capsicin na maisasangkap sa pamatay-kulisap. Ikinanaw na lang ang ilang dakot na sili sa bangang may nakatanim na water hyacinth at sagittaria. Iwas sa kiti-kiti. Na nagiging lamok sa pihit ng panahon.
Inaangkin tayo ng mga inaangkin natin. Ganoon ang giit ng aming dalubguro Raul S. Gonzalez na taga-Mandaluyong pero hindi kandidato upang ipasok sa Mandaluyong. May ilang bayong din marahil ang naimbak kong mga kataga, paulit-ulit na ihahabi, ihahayuma’t itatagni sa mga hibla’t himaymay ng pangungusap—ah, such sequins and sequences of words one can stitch into the fabric of thought.
Sa isinagawang adult literacy classes sa mga manggagawang pansakahan, natukoy naman ang kataga na may pinakamatimbang na kahulugan. Pinakamalapit din sa puso nila ang katagang “lupa.” Kasi, tila sudsod ng araro na nakasubsob doon ang kanilang pamumuhay.
Kaya “lupa” ang titibok sa kanilang dibdib, aalingawngaw sa kanilang isip. Hindi tiwalag sa kanilang gawaing pangkabuhayan ang “lupa.” Gasgas na gasgas, pagas na pagas pero lagi’t laging may ibabalikwas na katuturan sa pamumuhay nila ang “lupa.”
“Miskol” daw ang salita ng taon para sa isang pangkatin ng mga text maniacs. Matindi ang katuturan niyon sa kanilang pamumuhay.
“Dyakol” naman ang iminungkahi ng isang katoto. Nakasalalay daw kasi sa sariling kamay ang pangangalaga sa kuyukot kontra prostate cancer. Saka mas may pakinabang daw sa digital technology.
Time o panahon ang nangunguna sa pinakagasgas na kataga. Talaga yatang tangay sa aliw-iw at kasaliw ng panahon ang daloy ng pamumuhay at kabuhayan.
Patunay ang nagtusak at nagtusok na page impressions sa mga lunan sa Internet ukol sa pang-araw-araw na pagtaya sa lagay ng panahon. Nakasalalay kasi ang buhay at kabuhayan sa mga samut-saring gawain na kakawing sa pagkain— isang napakahabang tanikala mula sakahan hanggang pamamahagi sa mga pamilihan pati na paghahain sa mga hapag-kainan.
Panahon pa rin ang pakay ng pagmamadali sa paglasap at pagsangkap ng punyagi sa bawat sandali—kung maaari.
Ilang ulit na nahagip ng ulan ang ibinibilad na tumpok ng mga sili—labuyo, Cantonese, at pansigang—sa arawan. Kailangang matayantang sa araw bago halu-halong liligisin lamukot, buto’t balat sa almires o lusong. Sasangkapan ng niligis na ilang ulo ng bawang, ilang daliri ng luya’t mga mumunting hiwa ng labanos o murang ugat ng malunggay. Sasamahan ng ilang kutsarang asukal para masawata nang konti ang anghang. Sa mga ganitong ligis na sangkap igugumon ang mga hiniwa’t pinigang dahon at tangkay ng petsay Baguio o Napa cabbage.
Isasalin sa garapon o banga, sambuwang ititinggal sa isang sulok ng refrigerator o ibabaon sa lupa. Ganoon ang “pagpapahinog” o paglalaon sa kim chee. Mainam itong pambukas ng gana sa pagkain. O ihahain na katuwang ng inihaw o pritong isda. Habang umuusok ang kanin, uusok naman ang tainga’t ilong sa sikad-anghang ng kim chee.
Pinakamadaling isahog saanmang usapan at usapin ang pagkain, batay sa natuklasan ng mga mananaliksik. Kaya tiyak na madaling maisasahog at magiging palabok ang panahon—na lagi’t laging kakawing sa samut-saring gawi’t gawa ukol sa pagkain.
Talagang nakasanayan nang namnamin ang maliwag na pagkain. ‘Yung slow food. ‘Yung nilaon sa usad ng panahon. Hindi minadali. Ano nga ang salawikain na nakaukol sa ganoon? Ang bungangang nahinog sa pilit… sapilitang magdirikit?
Teka, bungo man ng sariling ulo hilaw pa rin kahit ikalburo. Ikalburo man’y manggang kalabaw, mahinog man lasang hilaw.
Ni hindi nasimulan ang pagbabad ng petsay sa tubig at asin para katasin. Sinapian ng amag ang mga siling labuyo’t Cantonese. Nangatunaw naman ang mga siling pansigang. Pero hindi naman lubusang nasayang—Capsicum frutescens ang sili, nakasaad sa pangalan ang taglay na capsicin na maisasangkap sa pamatay-kulisap. Ikinanaw na lang ang ilang dakot na sili sa bangang may nakatanim na water hyacinth at sagittaria. Iwas sa kiti-kiti. Na nagiging lamok sa pihit ng panahon.
Inaangkin tayo ng mga inaangkin natin. Ganoon ang giit ng aming dalubguro Raul S. Gonzalez na taga-Mandaluyong pero hindi kandidato upang ipasok sa Mandaluyong. May ilang bayong din marahil ang naimbak kong mga kataga, paulit-ulit na ihahabi, ihahayuma’t itatagni sa mga hibla’t himaymay ng pangungusap—ah, such sequins and sequences of words one can stitch into the fabric of thought.
Sa isinagawang adult literacy classes sa mga manggagawang pansakahan, natukoy naman ang kataga na may pinakamatimbang na kahulugan. Pinakamalapit din sa puso nila ang katagang “lupa.” Kasi, tila sudsod ng araro na nakasubsob doon ang kanilang pamumuhay.
Kaya “lupa” ang titibok sa kanilang dibdib, aalingawngaw sa kanilang isip. Hindi tiwalag sa kanilang gawaing pangkabuhayan ang “lupa.” Gasgas na gasgas, pagas na pagas pero lagi’t laging may ibabalikwas na katuturan sa pamumuhay nila ang “lupa.”
“Miskol” daw ang salita ng taon para sa isang pangkatin ng mga text maniacs. Matindi ang katuturan niyon sa kanilang pamumuhay.
“Dyakol” naman ang iminungkahi ng isang katoto. Nakasalalay daw kasi sa sariling kamay ang pangangalaga sa kuyukot kontra prostate cancer. Saka mas may pakinabang daw sa digital technology.
Babala: Malaswa ang mga naritong salsalita
NASILIP ang butas ng karayom, hindi ang butas ng tumbong. Pinisil-pisil ang kulubot hindi hinipo ang lubot.
Salawikain ito ng mga taga-ilog. Hinalaw mula sa mahabang karanasan sa paninilip ng mga dilag at mutya na naliligo sa batis nitong panahong nakalipas. Wala silang saplot. Nakabuyangyang ang kanilang alindog—na kailangang siyasatin sa pamamagitan ng matalim na normal vision, hindi 20/20 kundi 36-24-36.
We do not see things as they are, each individual sees things as he is. Kaya naman sa halip na humimod ng tingin sa mga napakarikit o kaakit-akit na tanawin, nakapako ang paningin ng makasarili, sakim, mapag-imbot at lambot ang sa imo sa gawing ibaba ng kanilang katawan. Doon karaniwang tatambad ang singkapan. Anupa’t sisipatin pang masinsinan ang butas ng karayom.
Tinutukoy ng salawikain ang mga nahihilam ang mata sa usok ng sigarilyo pero ayaw pansinin ang usok mula tambutso. Tinuturol din ang mga nauulinig kahit mahinang sutsot. Pero taingang kawali naman kahit dumadagundong ang utot.
Kaya tantanan naman sana nila ang sermon sa tulad kong naging bisyo ang paninigarilyo.
Totoo, smoking betrays an infantile fixation that stems from suckling at mom’s so meaningful udder—which packs the just-right amount of protein and 300 health-giving nutrients not found and cannot be synthesized in infant milk formulas. The man-child still craves for that nourishment and the comfort of mom’s breast kaya kahit tumuntong na sa mababa’t mataas na paaralan, kung sinu-sino namang ma’am ang pinagpasasaan.
And in that quest and consequent conquest ma’am became a substitute for mom. There’s rhyme and reason there.
At ngayong nakaraos, oops, nakatapos na sa sex education, este, sa pagsusunog ng kilay: sa halip na kung sa sinu-sinong papayang suso ang sinisibasib, nagpapakasakit na sumupsop na lang sa tumbong—the outright translation for butt in cigarette butt—ng Philip Morris 100s upang mapagbigyan ang makamundong pagnanasa. And since butt bobbed up here, that also betrays a fondness, yeah, fetish for analysis. Analysis is also a euphemism for rear entry. Or delicious canine style coitus.
Talaga, nakasunod lang sa bakas ng yapak ng bathalang Shiva ang paninigarilyo. A path laid out in front of you isn’t yours. Your path is made once you take steps and move forward.
Habang hinuhubog ang sanlibutan sa kawalan, bumulwak ang nakalalasong usok. Nahinto ang paglikha. Bathalang Shiva ang pumagitna sa kawalan. Hinigop niya ang lasong usok. Itininggal sa kanyang lalamunan— naging kulay bughaw ang kanyang lalamunan kaya taglay din niya ang pangalang Shiva Nilakanta.
That explains the universal subconscious craving for smokes—a divine example was set by Shiva.
Bahagi rin ng tinatawag na initiation rites ng mga shaman, manggagaway, curandera’t brujo ang hitit-buga ng usok. Ginagamit na gamot at paraan upang mabuksan ang pinto ng daigdig ng mga espiritu. Meron ding ritwal ng kasunduang pangkapayapaan—smoking of the calumet or peace pipe. Kaya itinuturing na isa sa mga sagradong halaman ang tabako sa mga katutubo ng North at South America sapul nakalipas na 3,000 taon.
Kauna-unahang non-American smoker si Rodrigo de Jerez na kabilang sa mga tripulante ni Cristobal Colon sa pagtuklas sa America. Dinala niya sa España ang bisyong hitit-buga nitong 1492.
Pitong taong ikinulong ng karumal-dumal na Spanish Inquisition si de Jerez sanhi ng kanyang kakaibang bisyo.
Pero hanggang sa ngayon, hindi tinatantanan ng mga makabagong Inquisition kaming naninigarilyo habang patuloy na itinataguyod ang isinusukang usok ng mga tambutso—na tinatayang kumikitil sa Pilipinas ng 5,000 tao taun-taon.
Salawikain ito ng mga taga-ilog. Hinalaw mula sa mahabang karanasan sa paninilip ng mga dilag at mutya na naliligo sa batis nitong panahong nakalipas. Wala silang saplot. Nakabuyangyang ang kanilang alindog—na kailangang siyasatin sa pamamagitan ng matalim na normal vision, hindi 20/20 kundi 36-24-36.
We do not see things as they are, each individual sees things as he is. Kaya naman sa halip na humimod ng tingin sa mga napakarikit o kaakit-akit na tanawin, nakapako ang paningin ng makasarili, sakim, mapag-imbot at lambot ang sa imo sa gawing ibaba ng kanilang katawan. Doon karaniwang tatambad ang singkapan. Anupa’t sisipatin pang masinsinan ang butas ng karayom.
Tinutukoy ng salawikain ang mga nahihilam ang mata sa usok ng sigarilyo pero ayaw pansinin ang usok mula tambutso. Tinuturol din ang mga nauulinig kahit mahinang sutsot. Pero taingang kawali naman kahit dumadagundong ang utot.
Kaya tantanan naman sana nila ang sermon sa tulad kong naging bisyo ang paninigarilyo.
Totoo, smoking betrays an infantile fixation that stems from suckling at mom’s so meaningful udder—which packs the just-right amount of protein and 300 health-giving nutrients not found and cannot be synthesized in infant milk formulas. The man-child still craves for that nourishment and the comfort of mom’s breast kaya kahit tumuntong na sa mababa’t mataas na paaralan, kung sinu-sino namang ma’am ang pinagpasasaan.
And in that quest and consequent conquest ma’am became a substitute for mom. There’s rhyme and reason there.
At ngayong nakaraos, oops, nakatapos na sa sex education, este, sa pagsusunog ng kilay: sa halip na kung sa sinu-sinong papayang suso ang sinisibasib, nagpapakasakit na sumupsop na lang sa tumbong—the outright translation for butt in cigarette butt—ng Philip Morris 100s upang mapagbigyan ang makamundong pagnanasa. And since butt bobbed up here, that also betrays a fondness, yeah, fetish for analysis. Analysis is also a euphemism for rear entry. Or delicious canine style coitus.
Talaga, nakasunod lang sa bakas ng yapak ng bathalang Shiva ang paninigarilyo. A path laid out in front of you isn’t yours. Your path is made once you take steps and move forward.
Habang hinuhubog ang sanlibutan sa kawalan, bumulwak ang nakalalasong usok. Nahinto ang paglikha. Bathalang Shiva ang pumagitna sa kawalan. Hinigop niya ang lasong usok. Itininggal sa kanyang lalamunan— naging kulay bughaw ang kanyang lalamunan kaya taglay din niya ang pangalang Shiva Nilakanta.
That explains the universal subconscious craving for smokes—a divine example was set by Shiva.
Bahagi rin ng tinatawag na initiation rites ng mga shaman, manggagaway, curandera’t brujo ang hitit-buga ng usok. Ginagamit na gamot at paraan upang mabuksan ang pinto ng daigdig ng mga espiritu. Meron ding ritwal ng kasunduang pangkapayapaan—smoking of the calumet or peace pipe. Kaya itinuturing na isa sa mga sagradong halaman ang tabako sa mga katutubo ng North at South America sapul nakalipas na 3,000 taon.
Kauna-unahang non-American smoker si Rodrigo de Jerez na kabilang sa mga tripulante ni Cristobal Colon sa pagtuklas sa America. Dinala niya sa España ang bisyong hitit-buga nitong 1492.
Pitong taong ikinulong ng karumal-dumal na Spanish Inquisition si de Jerez sanhi ng kanyang kakaibang bisyo.
Pero hanggang sa ngayon, hindi tinatantanan ng mga makabagong Inquisition kaming naninigarilyo habang patuloy na itinataguyod ang isinusukang usok ng mga tambutso—na tinatayang kumikitil sa Pilipinas ng 5,000 tao taun-taon.
Napagod sa panonood
VIEWER fatigue daw ang dahilan kaya babakbakin na ang isang minsan sanlinggong palatuntunan sa telebisyon.
Nakakapagod nga ba ang panonood sa kung ano na lang na panoorin sa susong kristal? Kung plasma screen ang receiving set, maaari namang tawagin na pasmadong suso. Pero karaniwang kristal o salaaming bubog ang nakabuyangyang na suso. Na nakagawian na nating supsupin anuman ang ibubulwak at ibubulagang tanawin.
Pasakalye pa lang sa harumpakan ang supsupan, Kahit nga katas-imburnal at bulwak-pozo negro ang dumadaloy sa kristal na suso, susupsop at sisipsip lang ang miron.
There’s not much engagement in viewing whatever the glass teat, the eye of Polyphemus— the mythical one-eyed monster called Cyclops that seafaring king Ulysses blinded with a tapered log.
Ni hindi nga tahasang madutdot kahit anong ipinagduduldulang tanawin at panoorin, mapapagod at mapapagal sa pagiging tastas na patatas na hindi tumatalastas o couch camote?
May malalasap na rasa o lasa sa kislot at kilos ng katawang may kaalaman. Sa mga may kaalaman sa larong kuntaw—mula katagang Tsino na chuan tao o landas ng kamay—sapat nang mapagmasdan ang anyo ng paglalaro o langka upang mabatid ang kahusayan ng manlalaro. Hindi na kailangan ng tinatawag na pakikipagkrus ng kamay o tahasang tunggalian. Sapat nang arukin sa paningin ang langka.
Sa bihasang paningin, mayroong ibubunyag na mga katangian ang kislot at kilos. Pero mananatiling lihim ang mga ganoong katangian sa karaniwang paningin.
Mahusay ang tinatawag na ugnayan ng paningin at mga sangkap ng katawan sa paggalaw— better hand-and-eye coordination ang nakagawiang tawag sa ganoong katangian ng mga likas na manlalaro o athlete. Ganoon din marahil ang katangian ng mga gamers o nakababad lang ang kamay sa computer keyboard habang nakabuhos ang tingin sa console screen.
However, cyberspace gaming doesn’t go beyond a gauge of two dimensions. A more physically engaging sport like sepak takraw or soccer entails plunging into and taking sudden stock of manifold dimensions.
Mayroong tinatawag na poetry in motion— iyon ang rasa o lasa sa matipid na mga galaw, tila matimpi’t pinakinis na taludtod ng tula ang ilalantad upang basahin at namnamin. Madalas kong makita ang ganoong katangian sa mga alagang pusa, tila mga bungkos ng awitin. Sabi nga’y well-composed sa pamamahinga’t pagkakaayos ng buong katawan. Pero iglap ang mga kilos at galaw.
A cat barely a foot long can jump and cover with ease a distance more than five times the length of its body. Parang karaniwan na lang ang ganoong katangian sa pusa. Hindi na itinuturing na kamangha-mangha ni kagila-gilalas. Iyon ang anyo nila sa pagkilos. Iyon ang langka—may matamis ding lamukot na may halina sa panlasa.
So we can take a look into poetry in motion. We can even train our sights opting for a clinical eye, noting the bone structure, muscle tone and body mass index to divine the body’s fitness for engaging movements.
Kapag ganoong paraan ng pagsipat ang tinutupad, mga taglay na kapansanan ng katawan ang karaniwang nalalantad. Diabetes mellitus, panganib ng sakit sa puso, pinarusahang bato, atay at lapay sa walang pakundangang paglamon, mga banta ng brain attack o stroke.
Napagod na ‘ko sa panonood at pagsipat sa mga ganoong tanawin—mas mainam yata na sumangguni ang mga iyon sa mga dalubhasang cardiologist o espesyalista sa puso. Na tiyak na magpapayo ng lifestyle change para maiwaksi ang samut-saring panganib ng sobrang lamon at labis na pagtunganga at walang ginagawa sa maghapon.
Nakakapagod nga ba ang panonood sa kung ano na lang na panoorin sa susong kristal? Kung plasma screen ang receiving set, maaari namang tawagin na pasmadong suso. Pero karaniwang kristal o salaaming bubog ang nakabuyangyang na suso. Na nakagawian na nating supsupin anuman ang ibubulwak at ibubulagang tanawin.
Pasakalye pa lang sa harumpakan ang supsupan, Kahit nga katas-imburnal at bulwak-pozo negro ang dumadaloy sa kristal na suso, susupsop at sisipsip lang ang miron.
There’s not much engagement in viewing whatever the glass teat, the eye of Polyphemus— the mythical one-eyed monster called Cyclops that seafaring king Ulysses blinded with a tapered log.
Ni hindi nga tahasang madutdot kahit anong ipinagduduldulang tanawin at panoorin, mapapagod at mapapagal sa pagiging tastas na patatas na hindi tumatalastas o couch camote?
May malalasap na rasa o lasa sa kislot at kilos ng katawang may kaalaman. Sa mga may kaalaman sa larong kuntaw—mula katagang Tsino na chuan tao o landas ng kamay—sapat nang mapagmasdan ang anyo ng paglalaro o langka upang mabatid ang kahusayan ng manlalaro. Hindi na kailangan ng tinatawag na pakikipagkrus ng kamay o tahasang tunggalian. Sapat nang arukin sa paningin ang langka.
Sa bihasang paningin, mayroong ibubunyag na mga katangian ang kislot at kilos. Pero mananatiling lihim ang mga ganoong katangian sa karaniwang paningin.
Mahusay ang tinatawag na ugnayan ng paningin at mga sangkap ng katawan sa paggalaw— better hand-and-eye coordination ang nakagawiang tawag sa ganoong katangian ng mga likas na manlalaro o athlete. Ganoon din marahil ang katangian ng mga gamers o nakababad lang ang kamay sa computer keyboard habang nakabuhos ang tingin sa console screen.
However, cyberspace gaming doesn’t go beyond a gauge of two dimensions. A more physically engaging sport like sepak takraw or soccer entails plunging into and taking sudden stock of manifold dimensions.
Mayroong tinatawag na poetry in motion— iyon ang rasa o lasa sa matipid na mga galaw, tila matimpi’t pinakinis na taludtod ng tula ang ilalantad upang basahin at namnamin. Madalas kong makita ang ganoong katangian sa mga alagang pusa, tila mga bungkos ng awitin. Sabi nga’y well-composed sa pamamahinga’t pagkakaayos ng buong katawan. Pero iglap ang mga kilos at galaw.
A cat barely a foot long can jump and cover with ease a distance more than five times the length of its body. Parang karaniwan na lang ang ganoong katangian sa pusa. Hindi na itinuturing na kamangha-mangha ni kagila-gilalas. Iyon ang anyo nila sa pagkilos. Iyon ang langka—may matamis ding lamukot na may halina sa panlasa.
So we can take a look into poetry in motion. We can even train our sights opting for a clinical eye, noting the bone structure, muscle tone and body mass index to divine the body’s fitness for engaging movements.
Kapag ganoong paraan ng pagsipat ang tinutupad, mga taglay na kapansanan ng katawan ang karaniwang nalalantad. Diabetes mellitus, panganib ng sakit sa puso, pinarusahang bato, atay at lapay sa walang pakundangang paglamon, mga banta ng brain attack o stroke.
Napagod na ‘ko sa panonood at pagsipat sa mga ganoong tanawin—mas mainam yata na sumangguni ang mga iyon sa mga dalubhasang cardiologist o espesyalista sa puso. Na tiyak na magpapayo ng lifestyle change para maiwaksi ang samut-saring panganib ng sobrang lamon at labis na pagtunganga at walang ginagawa sa maghapon.
Paglamon ay hindi biro, umiikli pati tarugo
NAKAGAWIAN sa paglaki ang sumabak sa gawaing bukid—na mainam pala’t sagana sa pakinabang sa katawan. Kahit napapalakas pati na sa pagkain.
Ubos ang mahigit sampalangganang kanin bawat kainan noon—kailangan palang gatungan ng halos sanlibong calories bawat oras ang pagtimba’t pagsalok ng tubig sa araw-araw. Nasusunog lang ang taglay na calories ng nilamon. Walang nalalabi kahit tabang-hangin o tabang-lamig na ilolobo ng katawan.
Hanggang sa ngayon nanatiling tulad sa labaha ang katawan sanhi ng mga gawain noon sa araw-araw. Manipis na parang patpat pero matibay at matalim pa rin. Mabisa pala na ibuhos ang katawan sa gawain para manatiling nakatono ang katawan. Parang mga bagting ng gitara na unti-unting pinihit para umigting. Para mahusay na maisaliw sa mga himig na aawitin.
A body fully tuned moves like a lovely melody. Like a song with lyric poetry. Inactivity robs the vigor of the mind, sabi nga ni Leonardo da Vinci—nangangahulugan na ang mahilig sa tunganga at bunganga, wala ring sigla’t katuturan ang laman ng isipan, kung meron man,
Kinukutuban tuloy ako sa kalagayang pangkalusugan nitong self-appointed supervisor. Na pulos bunganga at tunganga lang ang gawain sa araw-araw, lalo na’t masisilip na subsob ako sa pagbuno ng mga sulatin.
Kapag ganoong tunganga’t bunganga lang ang pinaiiral, tiyak na hindi napapagpag anuman ang nilamon. Hindi nasusunog na mahusay ang calories na mula sa pagkain. Pinarusahan lang ang lapay at atay na naatasang magsalin ng insulin sa bloodstream para mapakinabangan ng katawan ang calories.
Sa dakong huli, manghihinawa ang lapay at atay sa pagiging tamad o batugan ng may katawan para kumilos na masaya’t masigla. Tiyak ang ibubunga: diabetes mellitus, baradong mga ugat na daluyan ng dugo, samut-saring sakit sa puso, brain attack o stroke, pati na bangungot.
Pinakasuwabe nang bunga ang paglobo ng tabang-hangin o tabang-lamig. Tulog na taba kaya nanlalamig—katumbas ng tulog na mantika o shortening. Sabi nga’y you become what your body absorbs. Pampaikli ang shortening. Pampaikli ng buhay. Pampaikli ng uten—kahabag-habag talaga ang abang kalagayan ng mga mahilig sa tunganga’t bunganga.
At kawawa pati sasapitin ng singkapan since in the long run it cannot stand at utension, hindi na maipapasok pati uh… este carnal intention.
Sa 10 araw na hindi masunog sa katawan ang 200 calories sa araw-araw, sasapin sa katawan ang ½ libra ng tabang lamig. Sa sambuwan, nakasapin na sa katawan ang mahigit ½ kilong tulog na mantika. Sa 2 buwan, higit sa 1 kilo na ang tulog na mantika—magiging mukhang mabigat at malapad ang katawan. Pero ampaw naman.
Para makatulong tayo na malunasan ang overweight and obesity epidemic sanhi ng pagiging batugan o likas na katamaran, narito ang munting listahan ng mga gawain sa araw-araw na mahusay pantunaw ng tabang lamig.
Gawain Sunog na calories bawat oras
Bedminton o pakikipagdaupang-ari 108
Pila o tayo sa LRT o MRT 100
Pag-iisip, computer work 110
Paglilinis ng bahay 130
Paglalakad na banayad 130
Pagbibisikleta 135
Bowling, ballroom dancing 145
Yoga 230
Pagbungkal ng lupa, paghahalaman 230
Softball, soccer, free-style swimming 260
Badminton, volleyball 340
Martial arts, taijiquan, karate 345
Tennis 350
Magaslaw na sayaw sa rock n’ roll 400
Skipping rope 480
Jogging, 5 miles per hour 600
Mabilis na takbo, 10 miles per hour 700
Pag-igib, pagtimba ng tubig sa artesian well 850
Ubos ang mahigit sampalangganang kanin bawat kainan noon—kailangan palang gatungan ng halos sanlibong calories bawat oras ang pagtimba’t pagsalok ng tubig sa araw-araw. Nasusunog lang ang taglay na calories ng nilamon. Walang nalalabi kahit tabang-hangin o tabang-lamig na ilolobo ng katawan.
Hanggang sa ngayon nanatiling tulad sa labaha ang katawan sanhi ng mga gawain noon sa araw-araw. Manipis na parang patpat pero matibay at matalim pa rin. Mabisa pala na ibuhos ang katawan sa gawain para manatiling nakatono ang katawan. Parang mga bagting ng gitara na unti-unting pinihit para umigting. Para mahusay na maisaliw sa mga himig na aawitin.
A body fully tuned moves like a lovely melody. Like a song with lyric poetry. Inactivity robs the vigor of the mind, sabi nga ni Leonardo da Vinci—nangangahulugan na ang mahilig sa tunganga at bunganga, wala ring sigla’t katuturan ang laman ng isipan, kung meron man,
Kinukutuban tuloy ako sa kalagayang pangkalusugan nitong self-appointed supervisor. Na pulos bunganga at tunganga lang ang gawain sa araw-araw, lalo na’t masisilip na subsob ako sa pagbuno ng mga sulatin.
Kapag ganoong tunganga’t bunganga lang ang pinaiiral, tiyak na hindi napapagpag anuman ang nilamon. Hindi nasusunog na mahusay ang calories na mula sa pagkain. Pinarusahan lang ang lapay at atay na naatasang magsalin ng insulin sa bloodstream para mapakinabangan ng katawan ang calories.
Sa dakong huli, manghihinawa ang lapay at atay sa pagiging tamad o batugan ng may katawan para kumilos na masaya’t masigla. Tiyak ang ibubunga: diabetes mellitus, baradong mga ugat na daluyan ng dugo, samut-saring sakit sa puso, brain attack o stroke, pati na bangungot.
Pinakasuwabe nang bunga ang paglobo ng tabang-hangin o tabang-lamig. Tulog na taba kaya nanlalamig—katumbas ng tulog na mantika o shortening. Sabi nga’y you become what your body absorbs. Pampaikli ang shortening. Pampaikli ng buhay. Pampaikli ng uten—kahabag-habag talaga ang abang kalagayan ng mga mahilig sa tunganga’t bunganga.
At kawawa pati sasapitin ng singkapan since in the long run it cannot stand at utension, hindi na maipapasok pati uh… este carnal intention.
Sa 10 araw na hindi masunog sa katawan ang 200 calories sa araw-araw, sasapin sa katawan ang ½ libra ng tabang lamig. Sa sambuwan, nakasapin na sa katawan ang mahigit ½ kilong tulog na mantika. Sa 2 buwan, higit sa 1 kilo na ang tulog na mantika—magiging mukhang mabigat at malapad ang katawan. Pero ampaw naman.
Para makatulong tayo na malunasan ang overweight and obesity epidemic sanhi ng pagiging batugan o likas na katamaran, narito ang munting listahan ng mga gawain sa araw-araw na mahusay pantunaw ng tabang lamig.
Gawain Sunog na calories bawat oras
Bedminton o pakikipagdaupang-ari 108
Pila o tayo sa LRT o MRT 100
Pag-iisip, computer work 110
Paglilinis ng bahay 130
Paglalakad na banayad 130
Pagbibisikleta 135
Bowling, ballroom dancing 145
Yoga 230
Pagbungkal ng lupa, paghahalaman 230
Softball, soccer, free-style swimming 260
Badminton, volleyball 340
Martial arts, taijiquan, karate 345
Tennis 350
Magaslaw na sayaw sa rock n’ roll 400
Skipping rope 480
Jogging, 5 miles per hour 600
Mabilis na takbo, 10 miles per hour 700
Pag-igib, pagtimba ng tubig sa artesian well 850
Subscribe to:
Posts (Atom)
.jpg)
